Nazwa obiektu: Rogatka Warszawska
Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Galeria Rogatka
Adres obiektu: ul. Jacka Malczewskiego 20
Czas powstania obiektu: 1834 r.
Projektant obiektu: Stefan Baliński
Zleceniodawca obiektu: Władze miejskie
Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 243/A/84 z 19.03.1984 r. Jest to niewielki, uroczy budynek o prostej bryle zlokalizowany przy skrzyżowaniu ulic Malczewskiego i Kelles-Kruza. Parterowa rogatka z trójarkadowym podcieniem we froncie, przykryta została dachem czterospadowym. Elewacje boczne kontynuują rytm arkadowania podcieni w formie blend z oknem o półkolistym wykroju. Arkadowe blendy wprowadzono także w elewacji tylnej. Łuki arkad osadzono na gzymsie i otoczono opaską z kluczem. Całość wieńczy prosty fryz i gzyms z prostymi konsolami.
Historia obiektu: W XIX wieku rozwój przemysłu i intensywny napływ ludności do miast wymusił rozbiórkę ograniczających je murów, celem umożliwienia dalszej rozbudowy urbanistycznej. W granice miasta włączano dawne przedmieścia, które w przypadku Radomia otoczono okopem i wałem, co miało na celu ułatwienie pobierania i egzekwowania opłat w rogatkach miejskich. Powstanie rogatek miejskich, lub jak częściej je zwano – domków rogatkowych i celbud, nakazała Komisja Rządowa. Rogatki spełniały funkcje ochronne, kontrolne, podatkowe, czyli podobne jak dawne bramy miejskie. Ze względu na istotne funkcje jakie pełniły, projektowane bywały często przez znanych architektów, a ich forma odzwierciedlała rangę miasta. Budynki te stawiano według wysłanych wzorów – jako budki wartownicze ze szlabanami. Najczęściej były to dwa budynki, z których jeden stanowił siedzibę policyjnego dozorcy, często odwach, oraz areszt; drugi budynek, zwykle drewniany, zwany celbudą, zajmował poborca podatkowy. Pierwsza radomska rogatka miejska została wybudowana w 1820 r. przez cieślę Andrzeja Brandmüllera przy trakcie warszawskim i najprawdopodobniej służyła jako pierwowzór budownictwa rogatkowego w Radomiu. Był to obiekt drewniany, z podcieniem na kolumnach koloru „kanarkowego”. W 1827 r. przystąpiono do budowy rogatek murowanych, których głównym projektantem został Stefan Baliński, asesor budowniczy woj. sandomierskiego, uczeń Antonio Corazziego. Pierwsza z nich w 1834 r. zastąpiła drewnianą rogatkę przy trakcie warszawskim, jednak już w 1839 r. wymagała prac remontowych. W latach 1971-72 dzięki zaangażowaniu Klubu Miłośników Radomia i Ziemi Radomskiej, a w szczególności majora Michała „Brzęka” Osińskiego, rogatkę odrestaurowano i zaadaptowano na punkt informacji turystycznej i biuro podróży; do niedawna budynek służył jako Galeria Katedry Sztuki Uniwersytetu Technologiczno-Humanistycznego im. K. Pułaskiego (dawniej Politechniki Radomskiej), obecnie czeka na nową funkcję.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 278.
W.M. Kowalik, Rogatki miasta Radomia, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2005, nr 1, s. 39-45.
Dodaj wspomnienie