Browar Keplera

Nazwa obiektu: Browar Keplera

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Browar na Starym Mieście, Browar Milkego, Browar „Nektar”

Adres obiektu: ul. Wałowa 45

Czas powstania obiektu: 1860 r.

Projektant obiektu: nieznany

Zleceniodawca obiektu: Filip Kepler (zm. 1894 r.)

Opis obiektu: Zabudowania browaru znajdują się przy zbiegu dzisiejszych ulic Limanowskiego i Staromiejskiej, choć formalnie przyporządkowane są do ul. Wałowej. Wynika to z tego, że obecny przebieg ul. Limanowskiego, która przecina ul. Wałową i tworzy enklawę zaadresowaną do tej ulicy, wytyczony został już po II wojnie światowej. Zabudowania dawnego browaru Keplera składają się z kilku budynków. Główny z nich zlokalizowany jest obecnie wzdłuż pierzei ul. Limanowskiego. Tworzy go kilka brył: podpiwniczona, parterowa część budynku z wejściem od strony ul. Staromiejskiej, środkowy, piętrowy ryzalit (posiadający od strony ulicy trójkątny szczyt, zaś od podwórza – neogotyckie zwieńczenie z czerwonej cegły), kolejny piętrowy fragment budynku i wreszcie część parterowa, w której obecnie mieści się sklep popularnej franczyzowej sieci handlowej. Wszystkie te bryły pokryte są dwuspadowymi, blaszanymi dachami. Najbardziej charakterystyczną budowlą dawnego Browaru Keplera jest zachowana w niemalże niezmienionym stanie tzw. wieża słodowa – o neogotyckiej strzelistej architekturze, zwieńczona kopułą i kominem, na którego szczycie dawniej umieszczony był ozdobny, blaszany żaglowiec.

Historia obiektu: Właściciel browaru – Filip Kepler – zawodu piwowarskiego uczył się w Czechach, następnie swe umiejętności doskonalił w browarze w Okocimiu, by w końcu przez pewien czas prowadzić słynny radomski zakład piwowarski Saskich. Browar uruchomiony został najprawdopodobniej w 1860 r. (Kepler pojawia się w źródłach od 1870 r.) i przez niemal cały okres swego funkcjonowania znajdował się w czołówce zakładów tej branży tak w mieście, jak i całej guberni. Wielkością i jakością produkcji ustępował jedynie czasowo browarom Ignacego Zabiełły i Saskich. Na samym początku swej działalności browar produkował tylko piwo zwyczajne, ale już na początku lat 70. XIX w. rozpoczęto w nim fabrykację piwa bawarskiego, która szybko dorównała pod względem ilości produkcji piwa zwyczajnego, a pod względem jakości – znacznie go przewyższała. W 1876 r. Browar Keplera wyprodukował 36 tys. wiader piwa bawarskiego o wartości 34,4 tys. rubli i 43 tys. wiader piwa zwyczajnego o wartości 3,75 tys. rubli. W ostatniej dekadzie XIX w. produkcja browaru dochodziła do 60 tys. wiader piwa, a obroty do 40 tys. rubli. Zakład zatrudniał wówczas do 15 robotników. W 1889 Filip Kepler oferował piwo lagrowe oraz porter double-stout, który reklamował jako „odleżały na sposób angielski dostępny w pół i ćwierć butelkach z korkami stemplowanymi własną firmą i kapslami”. Pierwszy, pomyślny etap działalności browaru kończy się wraz ze śmiercią Filipa Keplera 19 stycznia 1894 r. Od tego momentu zakład zaczyna powoli tracić pozycję lidera wśród radomskich zakładów piwowarskich.

Po śmierci założyciela właścicielem browaru zostaje jego syn – Stanisław Filip Kepler. Wielkość produkcji na przełomie XIX i XX w. spadła do około 16 tys. wiader piwa rocznie, a  wartość produkcji w pierwszych latach nowego stulecia spadła poniżej 10 tys. rubli. Browar zatrudniał wówczas jedynie sześciu robotników. Ostatecznie zakład został wydzierżawiony dwóm radomianom G. Spiritusowi i Lejbowi Malcowi, którzy dokonali w browarze sporych inwestycji i zarządzali nim do 1914 roku. Wiadomo, że kierownikiem technicznym był wówczas J. Lewi, a od około 1910 r. dyrektorem Roman Kubicz. Nowym właścicielom udaje się postawić firmę na nogi. Roczne obroty zaczęły dochodzić do 50 tys. rubli. W tym czasie został też ustalony kapitał zakładowy firmy na sumę 50 tys. rubli. Zatrudnienie momentami dochodzi do 30 robotników (w sezonie). W zakładzie pracują dwa silniki elektryczne o mocy 10 KM. Produkowane są piwa proste i bawarskie. Wielkość produkcji osiąga około 30 tys. wiader piwa. Taki stan rzeczy utrzymuje się do pierwszej wojny światowej, przy czym jeszcze przed jej wybuchem (około 1914 r.) nowym właścicielem browaru zostaje Karol Milke, który przez ostatnie kilka lat dzierżawił browar Sukcesorów Juliana Bredla w Łęczycy. Na skutek wojny produkcja piwa zostaje wstrzymana, ale po wkroczeniu wojsk austriackich do Radomia w lipcu 1915 r. zostaje wznowiona.

W 1921 r. powstaje spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Browar Parowy „NEKTAR” w Radomiu, która przejmuje (lub wykupuje) dawny Browar Keplera. Spółkę utworzyli Dawid Koper, Szaja Ajzenman i Nuta Weisman. Zakład zatrudniał 12 robotników i dysponował silnikiem o mocy 20 KM. Pod tym zarządem browar przetrwał do 1930 r., choć wiadomo, że były spore przerwy w ciągłości pracy zakładu (nie figuruje np. w spisach czynnych browarów w 1928 i 1929 r.). Pod koniec 1930 r. ze spółki wystąpili Nuta Weisman i Szaja Ajzenman, ich udziały zostały wykupione przez Dawida Kopra. Nowymi udziałowcami zostali ponadto Boruch Manel i Fiszel Herszkowicz. Kapitał udziałowy nowej spółki wynosił 10 tys. zł, podzielonych na dwieście udziałów, po 50 zł każdy. Celem jej był wyrób piwa, porteru, słodu, wody sodowej, owocowej i sztucznych wód mineralnych. Po gruntownym remoncie, w maju 1931 r., browar zostaje ponownie uruchomiony. Jego flagowym produktem staje się piwo marcowe (jasne) typu dortmundzkiego, produkowane jest też piwo staropolskie oraz eksportowe „Nektar”. Część produktów była dystrybuowana przez okoliczne rozlewnie i składy piwa. Niestety już wkrótce – na początku 1932 r. – z powodu dużych problemów finansowych browar został unieruchomiony. W tym też roku kilkakrotnie, z nakazu komornika sądowego, licytowane są ruchomości spółki (m.in. kadzie fermentacyjne, pływaki do kadzi, zapasy słodu i żywicy piwowarskiej, beczki, butelki, a nawet korkownica i 25 m węża gumowego). Historia działalności browaru kończy się w 1932 r. ogłoszeniem jego upadłości.

Po II wojnie światowej w zabudowaniach dawnego browaru ulokowana była spółdzielnia pracy. Później w jego obiektach mieściły się różne sklepy i lokale gastronomiczne. Jeden z nich („Enigma”) w 2011 r. stał się niesławnym bohaterem jednego z odcinków popularnego programu telewizyjnego „Kuchenne Rewolucje Magdy Gessler”. Powstały według pomysłu kucharki-celebrytki lokal gastronomiczny, o nawiązującej do historii tego miejsca nazwie „Pyszny Browar”, nie spełnił ostatecznie jej oczekiwań i  nie uzyskał rekomendacji „udanej rewolucji”.

Artystyczne konteksty obiektu: Wygląd wieży słodowej – pozostałości po dawnym browarze Filipa Keplera – zainspirował Marcina Kępę w opowiadaniu „Kwaśny deszcz”, opublikowanym w zbiorze Paczka radomskich. Autor tak pisze o obiekcie: Obok Wałowej, w pobliżu Staromiejskiej, wznosi się minaret, a raczej komin z czerwonej cegły wysyłający w niebo ciała astralne dawnych i dzisiejszych radomian. Kryty jasną blachą obiekt mieści w sobie małe okienka monad, przez które z gęstwiny materii wyglądają ludzkie twarze, tuż przed zagładą. W pobliżu czerwonej wieży – odrapana zielona brama. Patrząc przez nią z ulicy widać szczątki gałęzi, betonu i wypłowiałych, spłukanych w słońcu końca sierpnia suchych liści.

Literatura, źródła:
Browar Keplera Filipa, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 31.
M. Kępa, Z. Szczerek, Paczka radomskich, Radom 2010, s. 120.
M. Daszkowska, Magda Gessler zmieniła Enigmę, „Echo Dnia Radomskie” 2011, nr 297, s. 13.
A. Jurek, Magda Gessler: Ja się pod tym nie podpisuję, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2012, nr 77, s. 45.
http://www.browarymazowsza.pl/?page_id=3&child_id=123