1. Nazwa obiektu: Wiadukt w ciągu ulicy Słowackiego
1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Wiadukt na Słowackiego, Wiadukt na Glinice, Wiadukt Skaryszewski
2. Adres obiektu: ul. J. Słowackiego, nad torami kolejowymi
3. Czas powstania obiektu: 1937-1938 r.
3a. Najważniejsze przebudowy/rozbudowy obiektu: 1968 r. – poszerzenie jezdni wiaduktu i rozbiórka wieżyczek komunikacyjnych; 1996-1999 – budowa nowego wiaduktu w miejscu rozebranego starego, 2018-2019 – dobudowa wjazdu i zjazdu z wiaduktu łączących go z trasą N-S
4. Projektant obiektu: Kazimierz Prokulski (1880-1952) – wieżyczki komunikacyjne
5. Zleceniodawca obiektu: Okręgowa Dyrekcja Kolei Państwowych, władze miejskie Radomia
6. Opis obiektu: Wiadukt znajduje się w ciągu ul. Słowackiego i łączy nad torami Śródmieście z Glinicami. Wjazd na wiadukt od strony centrum rozpoczyna się w pobliżu skrzyżowania z ul. Nowogrodzką, zjazd od strony Glinic znajduje na wysokości ul. Mazowieckiego. Obiekt, poprzez najazd od strony południowo-zachodniej i zjazd w stronę północno-wschodnią, połączony jest z trasą N-S. Wiadukt jest konstrukcją żelbetonową, wspartą na licznych słupach, z częściowymi nasypami. Szerokość jezdni wynosi 12 m (trzy pasy ruchu kołowego i wydzielone betonowymi zaporami przejście piesze). Na zwieńczeniu ścian oporowych wiaduktu umieszczone są przeszklenia z pleksiglasu, mające na celu tłumienie hałasu wywoływanego przez ruch pojazdów.
7. Historia obiektu: Paląca potrzeba budowy wiaduktu nad torami kolejowymi w ciągu ulicy Słowackiego (dawniej Skaryszewskiej) uwidoczniła się w okresie międzywojennym, wraz ze wzrostem liczby pojazdów i szybką urbanizacją podmiejskiej dzielnicy Glinice, co skutkowało wzmagającym się ruchem na tej trasie. Istniejący tu niestrzeżony przejazd kolejowy stał się miejscem licznych śmiertelnych wypadków, zyskując wkrótce niechlubne miano „przejazdu śmierci”. Pierwsze plany budowy wiaduktu pojawiły się w Magistracie pod koniec lat 20. XX w. Oficjalna decyzja w tej sprawie zapadła jednak dopiero latem 1936 r. Inwestycja ruszyła w roku następnym, po długich sporach projektantów (oparły się o samego ministra komunikacji Juliusza Ulrycha): czy schody umożliwiające bezkolizyjne przejście nad torami mają się znajdować na zewnątrz, czy wewnątrz wieżyczek komunikacyjnych. Roboty budowlane zlecone zostały firmie „Tarnawski i Lubecki”, która – jak się wkrótce okazało – borykała się z niemałymi kłopotami. Już w październiku 1937 r. pracownicy firmy rozpoczęli strajk na tle płacowym, który po długich pertraktacjach (z udziałem Inspektora Pracy i rady Związków Zawodowych) udało się zażegnać i wznowić roboty. Wykonawca popadł jednak niebawem w długi, co doprowadziło do jego upadłości i zerwania kontraktu. Konieczny stał się wybór nowego wykonawcy robót. W takiej sytuacji nie mogło być mowy o dotrzymaniu pierwotnego terminu oddania obiektu (lipiec 1938 r.). Opinię publiczną bulwersowały m.in. wolne tempo robót, śmierć przy budowanym wiadukcie jednego z kolejarzy, czy gorszący zatarg inżynierów Henryka Sienkiewicza i Stanisława Tarnowskiego, którzy pobili się w dniu wypłaty na tle należności za kierowanie robotami. Po kilkukrotnym przesuwaniu finalnej daty (jedna z nich ustalona została np. na dzień 20. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości) wiadukt ostatecznie ukończony został i oddany do użytku 8 grudnia 1938 r. Wstęgę uroczyście przecinali Prezydent Radomia Józef Grzecznarowski (1884-1976), Wojewoda Kielecki Władysław Dziadosz (1893-1980) i Wiceminister Komunikacji inż. Julian Piasecki (1896-1944). Poświęcenia dopełnił proboszcz fary ks. dr Wacław Kosiński (1882-1953). Do budowy wiaduktu zużyto: 200 tys. ton żelaza, 70 wagonów drewna, 90 ton cementu i 60 ton piasku. Wiadukt mierzył 435 m długości i 6 m szerokości, oświetlało go 40 lamp elektrycznych. Koszt budowy, wynoszący 750 tys. zł, w 20% pokryły władze miejskie. Niespełna rok po otwarciu wiadukt stał się strategicznym punktem obronnym w czasie działań wojennych września 1939 r. Na wieżyczkach umieszczono działa przeciwlotnicze, wiadukt był wielokrotnie przez Niemców bombardowany, ale nie uległ większemu zniszczeniu. Podobną strategiczną rolę most łączący Śródmieście z Glinicami odegrał w styczniu 1945 r., w czasie walk Armii Czerwonej z wycofującymi się Niemcami. Jego szybkie sforsowanie pozwoliło Rosjanom na błyskawiczne opanowanie miasta, co uchroniło Radom przed większymi zniszczeniami. W 1968 r. jezdnie wiaduktu zostały poszerzone z 6 do 10 m. Rozebrano też cztery wieże komunikacyjne, sprowadzając ruch pieszy do wybudowanego tunelu pod torami (został on zamknięty w pierwszym kwartale 2019 r.). Przeprowadzane od początku lat 90. XX w. kolejne ekspertyzy wykazywały zły i szybko pogarszający się stan techniczny wiaduktu. Wprowadzono wówczas na wiadukcie ograniczenie ruchu, zakazując przejazdu pojazdom ważącym powyżej 8 ton. W 1995 r. przeprowadzona została kolejna ekspertyza jego stanu, wykonana przez zespół pod kierownictwem prof. inż. Andrzeja Jarominiaka z Katedry Dróg i Mostów Politechniki Rzeszowskiej, który wykazał katastrofalny, grożący zawaleniem stan wiaduktu. Dopuszczalna masa pojazdów mogących przejechać wiaduktem zmniejszona została natychmiast do 2 ton. Ostatecznie 2 listopada 1996 r. wiadukt został wyłączony z użytkowania. 19 grudnia 1996 r. rozpoczęły się roboty budowlane przy wzniesieniu nowej przeprawy, prowadzone przez Kieleckie Przedsiębiorstwo Robót Mostowych. Ich koszt wyniósł ponad 11,6 mln zł. Wiadukt otrzymał 12 m szerokości, dzięki czemu możliwe było wytyczenie na nim dwóch pasów ruchu w obu kierunkach. Co ciekawe, w trakcie tych robót o kilka metrów do tyłu przesunięta została przydrożna kapliczka św. Rocha, stojąca przy wiadukcie od strony Glinic. Nowa przeprawa została oddana do użytku 20 grudnia 1999 r. Po 20 latach, 10 października 2019 r., oddano do użytku dwie łącznice komunikujące wiadukt z budowaną trasą N-S. W lutym 2020 r. na szczycie wiaduktu (do ściany oporowej w ciągu dla pieszych) przymocowana została jedna z tabliczek Szlaku „Zastępów Cieni”, upamiętniająca tzw. „Akcję N” z 1943 r., polegającą na zrzucaniu przez harcerzy ulotek propagandowych, kierowanych do żołnierzy niemieckich jadących transportami kolejowymi na front wschodni. Na przełomie 2009 i 2010 r. Archiwum Państwowe w Radomiu zakupiło od jednego z miejscowych antykwariuszy unikatowe plany budowlane wiaduktu z okresu międzywojennego.
7a. Artystyczne konteksty obiektu: Widok wiaduktu z charakterystycznymi wieżyczkami komunikacyjnymi utrwalony został w filmie „Kontrybucja” z 1966 r. w reż. Jana Łomnickiego. Przez wiadukt, ostrzeliwany przez Niemców z wieżyczek, ucieka młody polski konspirator, grany przez Jana Englerta. Jedno ze swych opowiadań w konwencji fikcji historycznej wiaduktowi z ul. Słowackiego poświęcił Marcin Kępa w książce Było nie było. Powidoki radomskie.
8. Literatura, źródła:
Bójka inżynierów przy budowie wiaduktu na ulicy Słowackiego w Radomiu a robota idzie „jak z kamienia”, „Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” 1938, nr 212, s. 12.
BMW, Wiadukt gotowy, „Gazeta Wyborcza” 1999, nr 296, dod. „Gazeta w Radomiu”, nr 296, s. 1.
Busse K., Wiadukt został zamknięty – korki „w normie”, „Życie Radomskie”1996, nr 259, s. I.
dyb., Wjazdy na wiadukty gotowe. Trasa N-S, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2019, nr 237, s. 7.
Kępa M. Było nie było. Powidoki radomskie (opowiadanie „Wiecie, ile ten wiadukt kosztował?), Radom 2017, s. 205-208.
Kiedy będzie skończona budowa wiaduktu? Nowa ofiara „przejazdu śmierci” wywołała wzburzenie opinii publicznej!, „Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” 1938, nr 260, s. 12.
Koniec „przejazdu śmierci” w Radomiu. Wiadukt na ul. Słowackiego został otwarty, „Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” 1938, nr 339, s. 12.
Kornatowski A., Stan przed zawałem. Wiadukt na ul. Słowackiego, „Słowo Ludu” 1995, nr 233, s. 20.
Macherzyński W., Jak budowano pierwszy wiadukt w Radomiu, „Życie Radomskie” 29 XI 1982.
Na przejeździe skaryszewskim robota wlecze się żółwim tempem, „Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” 1938, nr 206, s. 12.
Nowy przetarg na budowę wiaduktu w Radomiu, „Dzień Dobry Ziemi Radomskiej” 1938, nr 76, s. 12.
Rusek M., Unikatowe dokumenty kupiło archiwum, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2010, nr 41, s. 1.
(WS), Zamknięty tunel dla pieszych przy ulicy Słowackiego, „Echo Dnia Radomskie” 2019, nr 67, s. 7.
Ziółkowski M., Furciński R., Wiadukt z tradycjami, „Echo Dnia” 1999, nr 294, s. 3.
Dodaj wspomnienie