1. Nazwa obiektu: Zegar słoneczny przed Miejską Biblioteką Publiczną
1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Zegar słoneczny z Parku Kościuszki
2. Adres obiektu: ul. Piłsudskiego 12
3. Czas powstania obiektu: 1865 r.
3a. Najważniejsze przebudowy obiektu: 1945 r. – usunięcie zegara z Parku Kościuszki; 1960 r. – przywrócenie zegara do parku Kościuszki; 1993 r. – umieszczenie zegara w miejscu usuniętego pomnika Armii Czerwonej; 2006 r. – przeniesienie zegara przed budynek Miejskiej Biblioteki Publicznej
4. Projektant obiektu: nieznany
5. Zleceniodawca obiektu: Gubernator radomski Dmitrij Gawriłowicz Anuczin (1833-1900)
6. Opis obiektu: Zegar znajduje się obecnie przed budynkiem Miejskiej Biblioteki Publicznej. Umieszczony jest w lewym narożu głównej alejki prowadzącej do książnicy. Zegar ustawiony jest na płaskiej podstawie z piaskowca posiadającej kwadratowy kształt, o ściętej górnej krawędzi. Sam obiekt także wykonany jest z piaskowca. Posiada kształt niskiej, ośmiobocznej wieży o artystycznie profilowanych ścianach, z wałkami, gzymsami i płycinami. Szczyt wieży zegara jest płaski. Umieszczona jest na nim okrągła tarcza wykonana z marmuru. Na tarczy umieszczone są odpowiednie ryty ze wskazaniem godzin oraz data powstania obiektu: „1865”. Zegar wyposażony jest w mosiężną wskazówkę (gnomon).
7. Historia obiektu: Powstanie zegara wiąże się z osobą Dmitrija Gawriłowicza Anuczina (1833-1900), który w 1865 r. przybył do miasta i objął stanowisko Gubernatora radomskiego. Jedną z jego pierwszych decyzji było przystąpienie do urządzania naprzeciwko swej siedziby (gmach Corazziego) reprezentacyjnego parku. Zegar słoneczny stał się jednym z pierwszych elementów małej architektury parkowej. Umieszczony został tuż za ogrodzeniem, od strony ówczesnej ulicy Lubelskiej (dziś Żeromskiego), w obszernym kwietniku. Początkowo doskonale spełniał swoją funkcję, gdyż młode drzewa nowo powstałego ogrodu go nie zacieniały (stąd pierwsza potoczna nazwa parku, zwanego od swej przejrzystości – „kryształowym”). W pierwotnym miejscu zegar przetrwał blisko wiek. Po drugiej wojnie światowej, gdy już w lutym 1945 r. wzniesiono na skraju parku pomnik dedykowany Armii Czerwonej, zegar został z parku usunięty. Jego dalsze losy naświetla jeden z listów nadesłanych do redakcji „Życia Radomskiego” przez zatroskanego mieszkańca miasta: „To było chyba w 1959-60 r., pisałem wtedy do »Życia« o zegarze słonecznym, który poniewierał się w Zarządzie Zieleni Miejskiej w Radomiu służąc jako… stołek. Sprawa wzięła pomyślny obrót i znów po latach w radomskim parku stanął ów zegar. Lecz – o dziwo – historia się powtarza. W związku z rozbiórką parkanu parkowego, od kilku dni piękny zegar słoneczny, który do niedawna stanowił ozdobę parku, leży w błocie. Ludzie mijają go, nie zwracając najmniejszej uwagi na tragiczny finał żywota tego – jakby nie było – zabytku naszego miasta. Kamienny zegar leży w błocie w alejce parkowej, dzieci bawią się, przeskakując przez niego. Wieczorem można złamać tam którąś kończynę lub co najmniej dotkliwie się potłuc, zaczepiając nogą o zegar”. Redaktor gazety dodał jeszcze: „Podany przykład nieposzanowania zabytku Radomia, jakim jest niewątpliwie zegar słoneczny, poddaliśmy konfrontacji z rzeczywistością. Zastaliśmy zegar wywleczony na środek alei parkowej. Dwoje dzieci siedząc na końcu długiej deski położonej na… zegarze słonecznym, huśtało się wołając: ale fajnie!!!”. Ostatecznie zegar ustawiono przy jednej z alejek parkowych, w pobliżu ul. Żeromskiego, jako jeden z elementów rozpoczętych obchodów tysiąclecia państwa Polskiego. Niestety w zacienionym miejscu. Kolejne, choć nie ostatnie, przenosiny zegara miały miejsce w 1993 r., kiedy to ten solarny czasomierz poddany został konserwacji, wykonanej przez Wojciecha Wdowskiego kosztem ponad 30 (ówczesnych) milionów zł. Wynikało to z licznych aktów wandalizmu, jakich doświadczał obiekt – np. wielokrotnie urywany był gnomon, potłuczono też marmurową tarczę zegara. Zdecydowano wówczas, że zegar warto „wydobyć z cienia” . Co ciekawe, jedną z rozważanych nowych lokalizacji obiektu już wtedy był ogrodzony teren Miejskiej Biblioteki Publicznej. Ostatecznie podjęto decyzję o pozostawieniu zegara w parku, a na jego miejsce wybrano placyk po usuniętym pomniku z czerwoną gwiazdą, upamiętniającym żołnierzy Armii Czerwonej, którzy zginęli w mieście w styczniu 1945 r., podczas oswobadzania Radomia z niemieckiej okupacji. Zegar stanął na niewielkim podwyższeniu i otoczony został ozdobnym metalowym parkanem. Choć była to przestrzeń w miarę otwarta, niejednokrotnie rosnące wokół drzewa zacieniały tarczę zegara, uniemożliwiając mu spełnianie przypisanej funkcji. Ostatni, najnowszy rozdział w dziejach obiektu wiąże się wybudowaniem w miejscu jego ostatniego posadowienia pomnika Jana Kochanowskiego (odsłonięty 24 czerwca 2006 r.). Decyzją Rady Miejskiej w Radomiu czasomierz został przeniesiony na dziedziniec Miejskiej Biblioteki Publicznej przy ul. Piłsudskiego i oddany placówce w wieczyste użytkowanie. Zegar został odnowiony kosztem 5 tys. zł, przekazanych przez władze miejskie, prace konserwatorskie przeprowadził ponownie Wojciech Wdowski. W grudniu 2006 r., po renowacji i zamontowaniu nowego gnomonu, zegar ustawiony został na niewielkim cokole w docelowym miejscu. Szkoda jedynie, że wskazówkę zegara ustawiono pod złym kątem (powinien być równy naszej szerokości geograficznej), a tarczę zamontowano odwróconą o 180 stopni. Tym samym czasomierz nie jest w stanie pokazać właściwej godziny…
8. Literatura, źródła:
Bąk Z., Zegar trafił do biblioteki. Renowacja zabytku, „Echo Dnia Radomskie” 2006, nr 96, s. 8.
Bez parkanu, „Życie Radomskie” 17 XII 1963, nr 299, s. 6.
Grotkowska M., Ciekawostki o regionie radomskim, czyli czy wiedziałeś, że..., „Oko na Miasto” 2010, nr 27, s. 6.
Nowska A., 140-letni zegar słoneczny wreszcie odnowiony. Idziesz do biblioteki miejskiej? – Możesz obejrzeć tam zegar po renowacji, „Echo Dnia Radomskie” 2006, nr 296, s. 9.
Nowska A., Niech zegar odmierza czas. Zabytkowy kamienny obelisk z tarczą słoneczną wymaga remontu. Miał on być wykonany jeszcze w tym roku, ale jakoś nie może się zacząć, „Echo Dnia Radomskie” 2006, nr 217, s. 10.
PIK, Zegar słoneczny w miejsce “złej” gwiazdy, „Życie Radomskie” 1993, nr 171, s. I.
REM, Zegar przed biblioteką, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2006, nr 295, s. 3.
Waluś-Zawadzka E., Wreszcie zegar słoneczny wyjdzie z cienia, „Życie Warszawy Wydanie Radomskie” 2005, nr 159, s. 3.
Varski R., Słoneczny zegar w błocie. Co na to Klub Miłośników Radomia? „Życie Radomskie” 1-2 XII 1963, nr 286, s. 6.
Zegar słoneczny wróci do parku. Śladem naszych artykułów, „Życie Radomskie” 1-2 II 1959, nr 28, s. 8.
Dodaj wspomnienie