Nazwa obiektu: Gmach Komisji Województwa Sandomierskiego
Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Prezydium, Pałac Sandomierski, Urząd Miejski, Urząd Wojewódzki
Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 53 (dawna Lubelska)
Czas powstania obiektu: 1825-27 r.
Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: 1938-42 r. – tylne skrzydło;1964 – budowa sali koncertowej; 1999 – rozbudowa od ul. Kilińskiego
Projektant obiektu: Antonio Corazzi (1792-1877)
Zleceniodawca obiektu: Komisja Województwa Sandomierskiego z funduszy rządowych i miejskich
Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 199/A/83 z dnia 14.04.1983 r. Znany radomianom gmach przy Żeromskiego 53 to wolnostojący budynek, mocno cofnięty w stosunku do pierzei i poprzedzony starannie urządzonym placem (pierwotnie pełniącym funkcję podjazdu). Główna aleja najpopularniejszego radomskiego parku – im. Tadeusza Kościuszki – otwiera się na jego główną elewację. Zabiegi te miały za zadanie wyeksponować budynek o zasadniczej dla miasta funkcji, co udało się zrealizować w 100 %. Jednak sama lokalizacja i otoczenie to nie wszystko – pokazywać trzeba mieć co, i w tym przypadku nie zawiedzie się nawet niejeden znawca architektury. Dwupiętrowy budynek wykazuje się iście pałacowym charakterem, który widoczny jest także w jego rzucie – do prostokątnej części frontowej dostawiono dwa skrzydła, między którymi wydzielono zamknięty dziedziniec. Piękno opracowania i wykończenia elewacji nie wynika z natłoku i bogactwa detalu architektonicznego, ponieważ ten jest stosunkowo prosty i powtarzalny. Wysoki poziom artystyczny tkwi tu w umiejętnie wyważonych proporcjach, zachowaniu rytmu z jednoczesnym jego urozmaiceniem. Rozłożysta, horyzontalna (o długości 60 m) i aż 15-osiowa elewacja frontowa ozdobiona została trzema ryzalitami. Parter w całości wzbogacono subtelnym rysunkiem boniowania. 3-osiowy ryzalit centralny stanowi godne podkreślenie strefy wejściowej; parter służy tu jako potężny cokół dla obejmującego dwa piętra portyku kolumnowego. W obrębie I piętra między czterema kolumnami, wprowadzono kamienne tralki zabezpieczające znajdujący się tam balkon. Kolumnada wspiera belkowanie dekorowane fryzem z tryglifami i metopami. Pod gzymsem koronującym podwieszono masywne ząbkowanie. Ryzalit dumnie zamyka trójkątny tympanon (naczółek) z godłem Polski. Okna (i drzwi balkonowe) piętra otrzymały obramienie złożone z profilowanej opaski i poziomego naczółka. Niższe okna II piętra podkreślono już tylko samą opaską. Tutaj niezwykle istotną rolę odgrywają podziały stolarki okiennej i balkonowej – trójrzędowe-dwudzielne, w części głównej, oraz –czterodzielne w ryzalitach bocznych. Ryzality boczne zaakcentowano w sposób analogiczny jak ryzalit centralny, jednak wielki porządek kolumn zamykając w portyku wgłębnym i obejmując nim tylko jedną oś; w zwieńczeniu wprowadzono prostokątną attykę. W efekcie otrzymaliśmy budowlę dostojną, majestatyczną – godną swojej funkcji. Jedno z najwybitniejszych dzieł Corazziego, a nawet – jeden z najwybitniejszych przykładów klasycyzmu polskiego.
Historia obiektu: W 1816 r. Radom wyznaczono stolicą województwa sandomierskiego, co wiązało się koniecznością budowy gmachu dla tejże instytucji. Bazując na planie regulacji rozbudowy miasta inż. I. Ebertowskiego wykonanego w 1818 r. jako miejsce pod budowę wyznaczono teren znajdujący się poza ówczesnymi granicami administracyjnymi miasta – wieś Dzierzków, w sąsiedztwie Przedmieścia Lubelskiego. Zabieg ten miał zmotywować inwestorów do zabudowy wzdłuż traktu lubelskiego, czego architektoniczne efekty możemy podziwiać do dzisiaj. Lokalizacja ta przyczyniła się nie tylko do wzniesienia pojedynczej, reprezentacyjnej budowli, lecz także ukierunkowała dalszą rozbudowę i zagospodarowanie miasta w okresie jego najszybszego rozwoju. Wykonanie projektu zlecono w 1822 r. znakomitemu włoskiemu architektowi Antonio Corazziemu, sprowadzonemu przez rząd Królestwa Polskiego w 1819 r. do Warszawy, gdzie pozostawił ok. 45 dzieł. Budowę realizowano w latach 1825-1827. Kierownikiem robót został warszawski przedsiębiorca Grzegorz Bielski, a nadzór zgodności prac z projektem z ramienia Corazziego wykonywał Stefan Baliński – jego uczeń, autor wielu radomskich budowli. W latach 1938-42 od północy dobudowano tylne skrzydło, zamykając plan w czworoboku, z drugim frontem. W 1964 r. wewnętrzny dziedziniec przedzielono budując salę koncertową z zapleczem wg proj. arch. Eugeniusza Szparkowskiego. W 1999 r. zakończono przebudowę i rozbudowę skrzydła od ul. J. Kilińskiego na siedzibę władz miejskich. Budynek utrzymał swoje pierwotne przeznaczenie i do tej pory pełni funkcje administracyjne: od 1998 r. mieści Urząd Miejski, Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie del. W Radomiu, Sąd Gospodarczy i różne urzędy, biura, organizacje i instytucje. W 2009 r. poddany został pracom renowacyjnym.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 32.
W.M. Kowalik, Pałac Rządowy, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2002, nr 1, s. 10-16.
W. Kalinowski, Rozwój przestrzenny i zabudowa [w:] Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., red. S. Witkowski, Warszawa1985, s. 44.
Dodaj wspomnienie