All posts by : Retropedia

Nazwa obiektu: Dworzec kolejowy

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Dworzec PKP

Adres obiektu: ul. Władysława Beliny-Prażmowskiego 2

Czas powstania obiektu: 1895 r.

Najważniejsze przebudowy obiektu: 1916-1917 r. – odbudowa i przebudowa obiektu po zniszczeniach wojennych; 1989-1992 – modernizacja wnętrza obiektu

Projektant obiektu: Adolf Schimmelpfennig

Zleceniodawca obiektu: Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej

Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 376/A/88 z dnia 04.04.1988 r. Budynek radomskiego dworca charakteryzuje się monumentalnym, reprezentacyjnym wyglądem nawiązującym do architektury pałacowej. Horyzontalna bryła, skrywająca 3 kondygnacje, dzieli się na część główną (zaakcentowaną ryzalitem z attyką) oraz dwa 4-osiowe ryzality boczne, podwyższone o przestrzeń wydzieloną w mansardzie (poddaszu). Solidną podstawę budynku zdaje się tworzyć parter boniowany okładziną z różowego piaskowca, który kontrastuje z jasnym wykończeniem pięter. W przyziemiu ryzalitu środkowego wygospodarowano przedsionek z potrójnym arkadowym wejściem głównym;  podstawę łuków arkadowych zdobią spływy z oryginalnym motywem krzyża  równoramiennego. Subtelny, uproszczony detal elewacji nawiązuje do stylistyki neoklasycyzmu poprzez zastosowanie ryzalitów, pilastrów, lizen, podkreślenie strefy podokiennej. Attykę wieńczącą ryzalit środkowy zdobi ozdobiony girlandą stary herb Radomia.

Historia obiektu: Idea budowy radomskiej stacji wynikała z projektu z 1856 r., który zakładał budowę linii fabryczno-górniczej, mającej na celu dostarczenie węgla do fabryk. Kolej Dęblińsko (Iwanogrodzka) – Dąbrowska wybudowana została w latach 1882-1885  przez przedstawicieli ówczesnej elity finansowej, właścicieli ziemskich, przemysłowców i bankierów, zrzeszonych w Towarzystwie Akcyjnym Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej (był wśród nich urodzony w Radomiu Jan Giotlib Bloch – „król kolei polskich”). Powstały w tamtym czasie zespół budynków kolejowych obejmował dworzec, Warsztaty Mechaniczne (m.in. „Zborny Cech”) złożone z licznych budynków murowanych i drewnianych oraz wodociąg. Najbardziej reprezentatywny z nich – budynek dworca zaprojektowany został przez Adolfa Schimmelpfenniga, a wzniesiony na gruntach wsi Prędocinek jako dwukondygnacyjny budynek wyposażony nawet w wodociągi. Lokalizacja obiektu wyznaczyła kierunki rozwoju zabudowy na kolejne dziesięciolecia – od reprezentacyjnej ul. Lubelskiej (ob. Żeromskiego) wyznaczono arterie łączące śródmieście z dworcem. Budowa dworca zakończona została 10 lat po uruchomieniu całej linii kolejowej. Ówczesny Radom, liczący przeszło 14 tysięcy stałych mieszkańców stał się ważnym węzłem komunikacyjnym Królestwa Polskiego, co przyczyniło się w oczywisty sposób do rozwoju gospodarczego miasta i jego okolic. W latach 1899-1900 linię upaństwowiono i przemianowano na Nadwiślańską Rządową Kolei Żelazną. W 1914 r. Niemcy opuszczając Radom wysadzili w powietrze warsztaty i magazyny kolejowe, natomiast w lipcu 1915 r. kolejnych zniszczeń dokonali wycofujący się z miasta Rosjanie, paląc dworzec i niszcząc warsztaty kolejowe. Dworzec odbudowali okupujący Radom Austriacy. W latach 1916-1917 odnowiono budynek dworca dokonując zmian w wyglądzie elewacji frontowej likwidując schody na osi środkowej, modyfikując też szczyt (który miał odmienną, łukową formę i ujęty był dwoma obeliskami) oraz kształt dachu i wykrój części okien. Z rąk okupantów dworzec został wyzwolony w dniach 2-3 listopada 1918 r. W latach 1989-1992 przeprowadzono generalny remont dworca według projektu Jerzego Bortkiewicza, podczas którego całkowicie zmieniono układ i wystrój wnętrza oraz dobudowano pawilon poczekalni. W latach 2012-2013 odnowiono budynek dworca, a w 2015 r. zmodernizowano i przebudowano stację i perony, dzięki czemu świadectwa przeszłości dostosowane zostały do współczesnych potrzeb.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 63.
W.M. Kowalik, Radomski dworzec kolejowy, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2003, nr 2, s. 5-13.

Nazwa obiektu: Restauracja Stanisława Wierzbickiego

Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 51 (dawna Lubelska)

Czas powstania obiektu: 1898 r.

Zleceniodawca obiektu: Stanisław Wierzbicki

Opis obiektu: lokal mieścił się na parterze kamienicy, w restauracji znajdowało się 9 czteroosobowych stolików.

Historia obiektu: Stanisław Wierzbicki urodził się w 1865 w Mławie. Szkołę handlową ukończył w Warszawie, a od 1879 r. przez pięć lat terminował w tamtejszej firmie Adolfa Roezlera. Po zaliczeniu stażu Wierzbicki wybrał się pogłębiać wiedzę do Paryża. Przywiózł stamtąd bogatą literaturę kulinarną, m.in. opasły tom “Gastronomia praktyczna” autorstwa Ali-Baby – piszącego po francusku i słynącego w tym kraju Polaka Henryka Babińskiego. Z książek autorstwa Ali-Baby korzystali na początku XX wieku wszyscy liczący się restauratorzy w Europie. Wśród przywiezionych książek nie brakowało pozycji dotyczących wina. To właśnie od wina zaczęła się przygoda Stanisława Wierzbickiego z Radomiem. Do Radomia przyjechał w 1893 roku ze swoją żoną Jadwigą Niedźwiecką pochodzącą z grodu nad Mleczną. W 1898 roku firma “Stanisław Wierzbicki” ulokowała się w kamienicy przy dzisiejszej ul. Żeromskiego 51. Na frontonie kamienicy znajdował się napis „Handel win” (dziś przy wejściu do lokalu są dwie tabliczki „Skład win” „Od 1898 r.”) oraz rak z mosiądzu jako godło firmy. Oferta win liczyła 12 stron – firma oferowała wina francuskie, węgierskie, reńskie, mozelskie, mołdawskie oraz mocniejsze alkohole. Na zapleczu sklepu Wierzbicki urządził dwa pokoje śniadaniowo-restauracyjne, w których było zaledwie dziewięć stolików. „Lokal niewielki, lecz sympatyczny”, tak pisał jeden z warszawskich dziennikarzy w latach 20. ubiegłego stulecia. W 1915 r. w drodze na front Radom odwiedził cesarz niemiecki Wilhelm II. Wraz z szefem sztabu generalnego Helmutem von Moltke, marszałkiem polnym Paulem von Beneckendorfem Hindenburgiem i generalicją zjadł obiad w gmachu gubernialnym. Posiłek przygotowywała restauracja Wierzbickiego, a smakował on na tyle, że cesarz zaproponował radomianinowi stanowisko ochmistrza na swoim dworze. Wierzbicki podziękował. Wilhelm docenił także kucharza restauracji Stefana Lamenta, wręczając mu dyplom z napisem „Kucharz jego Cesarskiej Mości”. Zachowała się z tego czasu pamiątka przechowywana w Muzeum im. J. Malczewskiego – pucharek metalowy z podobiznami cesarzy Niemiec i Austro-Węgier podarowany Wierzbickiemu przez Hindenburga. Kolejny gość z zagranicy kapitan Charles de Gaulle, późniejszy prezydent Francji, zachwycał się przyrządzonymi w Radomiu zrazami zawijanymi z kaszą gryczaną. Prezydent Ignacy Mościcki został pouczony przez Wierzbickiego gdy ten usiłował włożyć plasterek cytryny do herbaty – byłaby to bowiem profanacja napoju serwowanego w restauracji. W lokalu przy Żeromskiego 51 bywali aktorzy, pisarze i politycy. W księdze pamiątkowej widniał m.in. wpis Wojciecha Kossaka: „Mistrzowi rondla – mistrz pędzla”. W latach 30. XX w. „Berliner Tageblatt” pisał o lokalu Wierzbickiego jako o jednym z najlepszych w Europie. Wierzbicki otrzymał też ze Szwajcarii list z mapą najsławniejszych restauracji Europy. Z Polski był zaznaczony tylko jeden lokal – jego restauracja w Radomiu. Stanisław Wierzbicki w latach 30. XX w. popadł w długi, kondycje finansową restauracji usiłował ratować poprzez defraudację pieniędzy ze Stowarzyszenia Kupców Radomskich. Oskarżony i napiętnowany przez lokalną prasę ciężko się rozchorował, a na jesieni 1937 r. – zmarł. Trumnę  z ciałem zmarłego odprowadzały na cmentarz tysiące radomian, w tym kupcy pod sztandarami. Restaurację i dług przejęła pani Wierzbicka z synem. Sława restauracji St. Wierzbickiego przetrwała jego śmierć. 1 września 1939 r. gen. Kutrzeba otrzymał z naczelnego dowództwa radiogram, aby armia Poznań „maszerowała na obiad do Wierzbickiego”, czyli kierowała się w stronę Radomia.

Literatura, źródła:

Znani i nieznani ziemi radomskiej, red. Cz. T. Zwolski, Radom 1980, t. 1.

Nazwa obiektu: Gmach Komisji Województwa Sandomierskiego

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Prezydium, Pałac Sandomierski, Urząd Miejski, Urząd Wojewódzki

Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 53 (dawna Lubelska)

Czas powstania obiektu: 1825-27 r.

Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: 1938-42 r. – tylne skrzydło;1964 – budowa sali koncertowej; 1999 – rozbudowa od ul. Kilińskiego

Projektant obiektu: Antonio Corazzi (1792-1877)

Zleceniodawca obiektu: Komisja Województwa Sandomierskiego z funduszy rządowych i miejskich

Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 199/A/83 z dnia 14.04.1983 r. Znany radomianom gmach przy Żeromskiego 53 to wolnostojący budynek, mocno cofnięty w stosunku do pierzei i poprzedzony starannie urządzonym placem (pierwotnie pełniącym funkcję podjazdu). Główna aleja najpopularniejszego radomskiego parku – im. Tadeusza Kościuszki – otwiera się na jego główną elewację. Zabiegi te miały za zadanie wyeksponować budynek o zasadniczej dla miasta funkcji, co udało się zrealizować w 100 %. Jednak sama lokalizacja i otoczenie to nie wszystko – pokazywać trzeba mieć co, i w tym przypadku nie zawiedzie się nawet niejeden znawca architektury. Dwupiętrowy budynek wykazuje się iście pałacowym charakterem, który widoczny jest także w jego rzucie – do prostokątnej części frontowej dostawiono dwa skrzydła, między którymi wydzielono zamknięty dziedziniec. Piękno opracowania i wykończenia elewacji nie wynika z natłoku i bogactwa detalu architektonicznego, ponieważ ten jest stosunkowo prosty i powtarzalny. Wysoki poziom artystyczny tkwi tu w umiejętnie wyważonych proporcjach, zachowaniu rytmu z jednoczesnym jego urozmaiceniem. Rozłożysta, horyzontalna (o długości 60 m) i aż 15-osiowa elewacja frontowa ozdobiona została trzema ryzalitami. Parter w całości wzbogacono subtelnym rysunkiem boniowania. 3-osiowy ryzalit centralny stanowi godne podkreślenie strefy wejściowej; parter służy tu jako potężny cokół dla obejmującego dwa piętra portyku kolumnowego. W obrębie I piętra między czterema kolumnami, wprowadzono kamienne tralki zabezpieczające znajdujący się tam balkon. Kolumnada wspiera belkowanie dekorowane fryzem z tryglifami i metopami. Pod gzymsem koronującym podwieszono masywne ząbkowanie. Ryzalit dumnie zamyka trójkątny tympanon (naczółek) z godłem Polski. Okna (i drzwi balkonowe) piętra otrzymały obramienie złożone z profilowanej opaski i poziomego naczółka. Niższe okna II piętra podkreślono już tylko samą opaską. Tutaj niezwykle istotną rolę odgrywają podziały stolarki okiennej i balkonowej – trójrzędowe-dwudzielne, w części głównej, oraz –czterodzielne w ryzalitach bocznych. Ryzality boczne zaakcentowano w sposób analogiczny jak ryzalit centralny, jednak wielki porządek kolumn zamykając w portyku wgłębnym i obejmując nim tylko jedną oś; w zwieńczeniu wprowadzono prostokątną attykę. W efekcie otrzymaliśmy budowlę dostojną, majestatyczną – godną swojej funkcji. Jedno z najwybitniejszych dzieł Corazziego, a nawet – jeden z najwybitniejszych przykładów klasycyzmu polskiego.

Historia obiektu: W 1816 r. Radom wyznaczono stolicą województwa sandomierskiego, co wiązało się koniecznością budowy gmachu dla tejże instytucji. Bazując na planie regulacji rozbudowy miasta inż. I. Ebertowskiego wykonanego w 1818 r. jako miejsce pod budowę wyznaczono teren znajdujący się poza ówczesnymi granicami administracyjnymi miasta – wieś Dzierzków, w sąsiedztwie Przedmieścia Lubelskiego. Zabieg ten miał zmotywować inwestorów do zabudowy wzdłuż traktu lubelskiego, czego architektoniczne efekty możemy podziwiać do dzisiaj. Lokalizacja ta przyczyniła się nie tylko do wzniesienia pojedynczej, reprezentacyjnej budowli, lecz także ukierunkowała dalszą rozbudowę i zagospodarowanie miasta w okresie jego najszybszego rozwoju. Wykonanie projektu zlecono w 1822 r. znakomitemu włoskiemu architektowi Antonio Corazziemu, sprowadzonemu przez rząd Królestwa Polskiego w 1819 r. do Warszawy, gdzie pozostawił ok. 45 dzieł. Budowę realizowano w latach 1825-1827. Kierownikiem robót został warszawski przedsiębiorca Grzegorz Bielski, a nadzór zgodności prac z projektem z ramienia Corazziego wykonywał Stefan Baliński – jego uczeń, autor wielu radomskich budowli. W latach 1938-42 od północy dobudowano tylne skrzydło, zamykając plan w czworoboku, z drugim frontem. W 1964 r. wewnętrzny dziedziniec przedzielono budując salę koncertową z zapleczem wg proj. arch. Eugeniusza Szparkowskiego. W 1999 r. zakończono przebudowę i rozbudowę skrzydła od ul. J. Kilińskiego na siedzibę władz miejskich. Budynek utrzymał swoje pierwotne przeznaczenie i do tej pory pełni funkcje administracyjne: od 1998 r. mieści Urząd Miejski, Mazowiecki Urząd Wojewódzki w Warszawie del. W Radomiu, Sąd Gospodarczy i różne urzędy, biura, organizacje i instytucje. W 2009 r. poddany został pracom renowacyjnym.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 32.
W.M. Kowalik, Pałac Rządowy, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2002, nr 1, s. 10-16.
W. Kalinowski, Rozwój przestrzenny i zabudowa [w:] Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., red. S. Witkowski, Warszawa1985, s. 44.