Browar Saskich z pałacykiem

Nazwa obiektu: Browar Saskich z pałacykiem/ budynkiem administracyjnym
Adres obiektu: ul. Bolesława Limanowskiego 29 (dawna Starokrakowska, Nowy Świat, Dzierżyńskiego)
Czas powstania obiektu: 1879-1896 r.
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: Juliusz Saski
Opis obiektu: Dawny budynek administracyjny browaru jest wpisany do rejestru zabytków pod nr 191/A/82 z dnia 20.10.1982 r. Obecny widok na zabudowania dawnego browaru od strony ulicy Limanowskiego jest pełen kontrastów. Częściowo wyremontowany i udanie zaadaptowany na Pub i Piernikarnię budynek magazynowy klimatem stanowczo odbiega od sąsiadującego z nim, od lat opuszczonego i zaniedbanego budynku administracyjnego browaru. Są to jednak sprzeczności pocieszające, ponieważ ten opustoszały budynek zwany popularnie pałacykiem, przy niedawnej zmianie właściciela zyskał realne szanse na odzyskanie świetności. Warto mu się przyjrzeć bliżej, bo nawet widoczne na elewacji ślady wieloletnich zaniedbań, nie zniszczyły całkowicie jego uroku. Obiekt składa się z zestawu trzech ciekawie skomponowanych brył: 7-osiowej, parterowej części głównej oraz dwóch prostopadłych do niej skrzydeł – piętrowego (od wschodu) oraz parterowego (od zachodu); pomiędzy skrzydłami rozciągnięto ogrodzenie z furtką po środku. Otwory okienne lata temu zabito deskami i dyktami, jednakże ich obramienia nadal są czytelne. W części głównej składają się z opasek z uszakami oraz poziomego naczółka, spiętych kluczem. Oś środkową, czyli dawną strefę wejściową, podkreślono ryzalitem i zwieńczono attyką z datą budowy obiektu (1896). Wąski front skrzydła wschodniego ozdobiono w parterze boniowaniem i parą okien z profilowanymi opaskami. Na piętrze pozostało jedynie obramienie otworów, tj. drzwi balkonowych i okien w kompozycji nawiązującej do antycznego portyku, z pilastrami o uproszczonych korynckich głowicach i z trójkątnym naczółkiem. Po dawnym balkonie pozostały jedynie dwa żeliwne wsporniki. Całość zwieńczyła tralkowa attyka. Elementy dawnego balkonu znaleźć można również na bocznej ścianie tego skrzydła. Drugie, parterowe skrzydło, od frontu również boniowane, wyposażone zostało w trzy okna ujęte analogicznymi, uproszczonymi pilastrami korynckimi. Oś została zaakcentowano poszerzeniem środkowego otworu okiennego oraz naczółkiem odcinkowym z plastyczną dekoracją w kształcie stylizowanej muszli. Charakteru nadaje niespotykane w Radomiu wyeksponowanie rzeźbionej konstrukcji dachu zdobiącej szczyt.
Historia obiektu: Historia omawianego budynku związana jest ściśle z dziejami radomskiego browaru. W 1812 r. Aleksander Kłosowski założył niewielką firmę na przedmieściach Radomia, na Nowym Świecie (ob. ul. Limanowskiego). Przez małżeństwo córki Kłosowskiego z Józefem Saskim fabryczka przeszła w 1831 r. w posiadanie rodziny Saskich. Piwowarstwem zainteresował się dopiero ich syn – Juliusz, który w 1882 r. przejął zakład. Rozpoczął on przebudowę oraz modernizację firmy, co było początkiem nadchodzącej świetności browaru. Potencjał ten od 1920 r. z powodzeniem wykorzystywali jego spadkobiercy: Jan, Juliusz i Józef, pod wspólnym szyldem „Browar J. Saski i spółka Radom”. Istniejący obecnie zespół budynków pochodzi w głównej mierze z rozbudowy z lat 1879-1896. Na czas I wojny zawieszono działalność, by w 1918 r. z trudem ją wznowić. Jednak już po dziesięciu latach, w 1928 r., osiągnięto wysoki poziom produkcji, dorównujący temu sprzed wojny. W okresie międzywojennym przebudowano budynek administracyjny oraz budynek bramny. W 1948 r. browar przejął skarb państwa. W 1997 r. funkcjonująca tam wcześniej grupa Żywiec zawiesiła dotychczasową działalność i przekazała browar miastu. W 2004 r. wyprzedano urządzenia produkcyjne. Przez lata nieskutecznie szukano chętnych na zakup nieruchomości. Pomysłów na nową funkcję nie brakowało, jednak pozostały one jedynie w sferze marzeń, aż do roku 2018, kiedy to nowy właściciel kompleksu odnowił i przywrócił funkcję części z zabudowań. Na rewitalizację czeka dawny budynek administracyjny, z tego co widać – najgorsze ma już za sobą, pozostaje mu jedynie jeszcze trochę poczekać, by ponownie przykuwać uwagę Radomian.
Literatura, źródła:
A. Penkalla, Browar braci Saskich, „Tygodnik Radomski” 1986, nr 52-53, s. 13.
Radom. Dzieje miasta w XIX i XX w., red. S. Witkowski, Radom 1985, s. 53.
Katalog Zabytkowej Architektury Radomia: http://hnwu2l.webwavecms.com/artykuly-r-m%2C-browar