Nazwa obiektu: Budynek loży wolnomularskiej
Adres obiektu: ul. Jacka Malczewskiego 7 (dawna Warszawska)
Czas powstania obiektu: 1818 r.
Najważniejsze przebudowy obiektu: lata 80. XIX w. – przebudowa na potrzeby siedziby Powiatu Radomskiego
Projektant obiektu: Jakub Kubicki (1758-1833)
Zleceniodawca/ właściciel obiektu: loża wolnomularska „Jutrzenka wschodząca”, formalnie właścicielem obiektu był jeden z radomskich masonów, kupiec Jan Pusztynika (1785-1836)
Opis obiektu: Obiekt wpisany jest do rejestru zabytków pod datą 3.12.1987 r. i Nr 364/A/87. Jest to jednopiętrowy murowany budynek o elewacji siedmioosiowej, pokryty czterospadowym dachem. Z lewej strony znajduje się brama wjazdowa na dziedziniec, w formie romańskiego portalu. Na centralnej osi budynku znajduje się niewielki balkon z kamienną balustradą, podtrzymywany przez dwie kolumny z jońskimi głowicami. Okna pierwszego piętra posiadają bogatą oprawę dekoracyjną, składająca się między innymi z kariatyd, putt i rzeźbionych wyobrażeń herbu guberni radomskiej (związany snop zboża i dwa młotki).
Historia obiektu: Radomska loża wolnomularska zainaugurowała działalność 31 marca 1812 r. i działała do października 1821 r., kiedy to decyzją ks. Namiestnika Królestwa Polskiego gen. Józefa Zajączka, działalność wszystkich takich stowarzyszeń w Królestwie Polskim została zdelegalizowana. Radomska loża przyjęła nazwę „Jutrzenka Wschodząca na Wschodzie Radomia” i wchodziła w skład „Wielkiego Wschodu Polski”. Rządziła się rytem różanego krzyża, o siedmiu stopniach. Zaliczała się do grupy świętojańskich, tzn. prowadziła prace w trzech pierwszych stopniach (ucznia, czeladnika i mistrza). Założycielami radomskiej loży masońskiej byli: Józef Zapolski (zm. 1839) – kawaler różanego krzyża, właściciel majątku Brzeźce i Feliks Gawdzicki (ok. 1755-1836) – właścicielem dóbr ziemskich w podradomskiej wsi Dobrut, literat, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej, aktywny działacz wolnomularski, kawaler różanego krzyża VII stopnia. Pierwszym mistrzem radomskiej loży wolnomularskiej został Jan Kuszewski (1765-1837), komisarz Wydziału Dóbr i Lasów Rządowych Księstwa Warszawskiego, właściciel podradomskich dóbr Lisów. Radomska loża skupiała ludzi wpływowych i zamożnych: dygnitarzy, urzędników, wojskowych, ziemian. Autorem siedziby radomskich masonów był warszawski architekt Jakub Kubicki – projektant m.in. gmachu ratusza w Płocku, obiektów w Łazienkach Królewskich oraz arkad na Zamku Królewskim w Warszawie, nazwanych jego imieniem. Kubicki sam był masonem, honorowym członkiem Loży „Świątynia Izis”. Ne wiadomo, czy w pierwotnym wystroju architektonicznym budynku znajdowały się jakiekolwiek symbole masońskie (np. cyrkiel i węgielnica, oko Horusa, wszechwiedzące oko, słońce / gwiazda, trójkąt, litera „G”). Wiadomo jednak, że wewnątrz budynku znajdowały się polichromie z symbolami masońskimi, odkryte podczas remontu budynku, przeznaczonego dla biur powiatu. „Gazeta Radomska” z 1912 r., powołując się na swego informatora, pisała o „emblematach wolnomularskich: starannie wykonanych trójkątach, kielniach, różnych symbolicznych znakach, napisach i ogólny postrach wzbudzającej, kilkakroć powtarzającej się, postaci diabła”. Po rozwiązaniu w 1821 r. loży jej budynek został przejęty przez władze administracyjne i przekształcony w lazaret. Po powstaniu styczniowym w budynku ulokowano biuro powiatu radomskiego. Wówczas to dokonano jego przebudowy i na elewacji umieszczono m.in. herb guberni radomskiej. W latach 1919-1938 w budynku swoją siedzibę miał grodzki Sąd Pokoju. Pomiędzy 1939 a 1973 rokiem funkcjonował tu oddział dermatologiczny szpitala miejskiego, a od 1975 r. w budynku mieści się Prokuratura.
Literatura, źródła:
M. Kępa, Otrzyjmy łzy sieroty…, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2015, nr 72, s. 5.
P. Bors, Jutrzenka i dzieci wdowy (Radomskie wędrówki z historią), „Twój Radom Twój Region” 2017, nr 48, s. 6-7.
Dodaj wspomnienie