Nazwa obiektu: Budynek Radomskiej Izby Skarbowej
Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 41 (dawna Lubelska)
Czas powstania obiektu: lata 70. XIX w.
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: nieznany
Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 15/A/79 z dnia 15.10.1979 r. Jest to piętrowy, symetryczny, horyzontalny budynek – może i nie wyróżnia się wśród pobliskiej zabudowy wysokością, ale za to nadrabia niezwykle rozbudowanym, a zarazem finezyjnym detalem architektonicznym na wyeksponowanej w pierzei elewacji. Żeby jednak dostrzec te uroki trzeba wpierw podnieść wzrok, ponieważ strefa parteru wypada dosyć skromnie – jedyne zdobienie ponad cokołem stanowi delikatny rysunek boniowania oraz gzyms kordonowy (międzykondygnacyjny). Dopiero w obrębie piętra uwidacznia się podział na trzy, trójosiowe części, każda po środku z żeliwnym balkonem o popularnej w Radomiu ornamentyce. Najbogatszą część centralną artykułują pary pilastrów oddzielających od siebie otwory (okna i drzwi balkonowe). Każdy z pilastrów ustawiono na wysokim cokole, dolną część trzonu ozdobiono kartuszem, a górną – kanelowaniem (żłobkowaniem). Detal jest opracowany z niezwykłą starannością o szczegóły, jak chociażby wprowadzenie między trzonem a głowicą – pasa z czterema rozetami, oraz wzbogacenie korynckiego kapitela (głowicy) o woluty i palmetę. Nie mniej finezyjnie opracowano znajdujący się powyżej fryz zdobiony girlandami z wisiorami i pierścieniami oraz gzyms koronujący poprzedzony ząbkowaniem, wsparty konsolkami, którym ozdobione zostały też boczne części elewacji. Obramienia okienne (i analogiczne – drzwiowe) części centralnej także zaskakują ilością elementów: w każdym podokniu – po dwie konsole i lustra z rozetami, prostotę opaski okiennej przełamują palmetowe konsole wspierające poziomy naczółek z wolutami, palmetą i parą girland. Od patrzenia w górę może rozboleć szyja, ale nie sposób pominąć w tym miejscu attyki. Na osi umieszczono monogram z literami BH (lub DH) otoczony, co dopiero można spróbować dostrzec po powiększeniu detalu, gałązkami laurowymi z lewej i dębowymi z prawej. Całość zamknięto z boku wolutami i sterczynami, a od góry – naczółkiem odcinkowym. Tym, którzy nie mają jeszcze dość detalowych poszukiwań, można polecić jeszcze znalezienie różnic pomiędzy obramieniami okien części centralnej i bocznych.
Historia obiektu: Budynek najprawdopodobniej powstał w latach 70. XIX w. Jednak zarówno dokładna data jego powstania, jak i dane fundatora, projektanta, czy budowniczego są niestety owiane tajemnicą. Nie jest pewne, czy obiekt wzniesiono na zlecenie powołanej w 1869 r. Izby Skarbowej, którą później mieścił w swych murach. Istotne dla tego zagadnienia jest przejęcie budynku w 1918 r. (rok po likwidacji Izby), przez radomski Oddział Banku Handlowego S.A. w Warszawie. Istotne, ponieważ mocno zastanawiający jest monogram umieszczony w attyce obiektu – jedni odczytują go jako BH, drudzy natomiast jako DH. Obie te interpretacje mogłyby oznaczać inicjały właściciela, fundatora budowy, który w niedługim czasie zbył nieruchomość Izbie Skarbowej, a monogram pozostał. Druga teoria głosi, że litery BH miały być skrótem od Banku Handlowego, który zajął budynek, który już wtedy miał kilkadziesiąt lat. Czy możliwe, że wtedy Bank, podwyższył elewację o attykę, albo dokonał modyfikacji istniejącej attyki zdobiąc ją swoim znakiem firmowym? W tym miejscu pozostawmy miejsce na nasze domysły, póki nie ujawnią się nowe źródła wyjaśniające powyższą kwestię. Późniejsza historia obiektu jest już bardziej klarowna. Przed II wojną światową oficyny zajmowało Gimnazjum Filologiczne Żeńskie im. Marii Konopnickiej. Na czas wojny władze niemieckie zawiesiły działalność szkoły, a jej lokale zajął prowizoryczny szpital dla rannych polskich oficerów i podoficerów. W kamienicy frontowej zaś uruchomiono radomski oddział Banku Emisyjnego z Krakowa. Po wojnie szkoła wróciła do swoich pomieszczeń i działała tam do 1966 r., kiedy to otrzymała nowy budynek na osiedlu XV-lecia. Parter budynku głównego (frontowego) zajęły lokale usługowo-handlowe. Przez długie lata istniał tu sklep Desa, oferujący antyki i starą biżuterię. W latach 90. XX wieku przy okazji adaptacji na potrzeby placówki Kredyt Banku kamienicę gruntownie wyremontowano, zmieniając istotnie jej układ funkcjonalno-przestrzenny, co stało się widoczne w wyglądzie parteru. Przejazd bramny został zaadaptowany na część jednego z pomieszczeń oraz zlikwidowano witryny i piękne drzwi zewnętrzne. Obecnie budowla jest opustoszała, ale mamy nadzieję, że niedługo znajdzie odpowiedniego nabywcę, bo przecież taka piękność potrzebuje towarzystwa.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 109.
Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Warszawie Delegatura w Radomiu, Szczyt, Radom, Żeromskiego 41. Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Budownictwa, oprac. T. Książek, 1986.
Dodaj wspomnienie