Posts in category: Kościoły

Nazwa obiektu: Kościół p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus

Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Kościół na Borkach

Adres obiektu: ul. Wierzbicka 1

Czas powstania: 1936-1964 r.

Projektant obiektu: arch. Stanisław Gałęzowski, Władysław Pieńkowski, Lech Dąbrowski

Zleceniodawca obiektu: Parafia Rzymsko-Katolicka p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus

Opis obiektu: Kościół ten posiada jedno z najciekawszych rozwiązań architektonicznych budownictwa sakralnego okresu międzywojennego, łączącego tradycyjną bryłę z architekturą modernizmu. Architekturę kościoła cechuje różnorodność bryły, nowoczesne ujęcie formy i detalu oraz nowatorskie połączenie różnorodnego materiału: cegły, kamienia rzecznego, piaskowca oraz żelbetu  zastosowanego jednocześnie jako materiał konstrukcyjny i dekoracyjny. Został wzniesiony z cegły i nieotynkowany. Jest w typie bazylikowym, trzynawowy z charakterystyczną wysoką wieżą i okrągłym, wieżowym prezbiterium. Wokół prezbiterium niższe obejście. Do niego od strony wschodniej przylega zakrystia z korytarzem prowadzącym do okrągłego baptysterium (służącym jako składzik). Korpus nawowy został przykryty dachem dwuspadowym, wieża dachem namiotowym. Charakterystyczna fasada posiada wysuniętą wieżę, flankującą półokrągły, rozglifiony portal kamienny na osi. Powyżej znajduje się kamienny okulus z płaskorzeźbami przedstawiającymi Świętych Piotra i Pawła i fryzem w formie płaskiej balustrady tralkowej poniżej. Dolna część elewacji została ozdobiona regularnie rozmieszczonymi guzami. Całość wieńczy trójkątny, wysoki szczyt. Elewacje są artykułowane wysokimi oknami zamkniętymi półokrągło. W nawie głównej występują sklepienia kolebkowe z lunetami, w nawach bocznych sklepienia kolebkowe na gurtach oraz sklepienie kolebkowe w prezbiterium. Nawy oddzielają półokrągłe arkady filarowe. Kościół został wpisany do rejestru zabytków pod nr 236/A/84 z dnia 05.08.1984 r.

Historia obiektu: Budowę kościoła p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w dzielnicy Borki w Radomiu rozpoczęto w okresie międzywojennym. Świątynię zaprojektowali w 1935 r. architekci Stanisław Gałęzowski (1903-1945 – studiował w Petersburgu w Instytucie Inżynierów Cywilnych, absolwent Politechniki Warszawskiej. Współautor projektów: kościoła w Żarkach (1935), kościoła w Kiryłowie na Wołyniu (1936), kasyna z biblioteką i holem w fabryce sztucznego jedwabiu w Tomaszowie Mazowieckim) oraz Władysław Pieńkowski i Lech Dąbrowski, przy współpracy techników Wacława i Jana Zawadzkich. Wnętrze ozdobiono witrażami prof. Adama Gerżabka i arch. plast. Hanny Szczypińskiej. Świątynię budowano od 1936 do 1964 r. Konsekracji świątyni dokonał 4 października 1964 r. biskup sandomierski Piotr Gołębiowski. Pierwszym proboszczem Parafii  p.w. św. Teresy od Dzieciątka Jezus, erygowanej 1 stycznia 1939 r. przez biskupa Jana Kantego Lorka, był ks. Andrzej Łukasik (1898-1980). Brał udział w kampanii  wrześniowej. Był członkiem Komitetu Pomocy Ludności Polskiej.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. III, z 10., pow. radomski, Warszawa 1961.
M. Lipko, Modernistyczna architektura Radomia okresu międzywojennego, Kraków 2011 (praca dyplomowa w Instytucie Historii Architektury i Konserwacji Zabytków na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej).
Urbanistyka i architektura Radomia, red. Wojciech Kalinowski, Lublin 1979.

Nazwa obiektu: Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela

Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Fara, Kościół Farny

Adres obiektu: ul. Rwańska 6

Czas powstania: 1360-1370 r.

Najważniejsze przebudowy obiektu: 1908-1909 r.

Projektant obiektu: nieznany; Józef Pius Dziekoński – przebudowa z pocz. XX w.

Zleceniodawca obiektu: Kazimierz III Wielki – Król Polski

Opis obiektu: Obecny wygląd fary jest rezultatem przebudowy przeprowadzonej przez Józefa Piusa Dziekońskiego w latach 1908-1909. Z dawnej świątyni obecnie zachowane jest prezbiterium, północna ściana nawy z kaplicą różańcową i wieżą oraz kaplica Kochanowskich. Kościół wpisany jest do rejestru zabytków pod nr 105/A/81 z 06.04.1981 r. Jest budynkiem trzynawowym, bazylikowym, oszkarpowanym z reprezentacyjną elewacją zachodnią, zwieńczoną schodkowym szczytem z blendami. Główny portal kamienny o rozglifionych brzegach. Powyżej biegnie fryz z motywem czteroliścia. Wszystkie otwory okienne i drzwiowe oraz blendy są ostrołukowe. Wewnątrz na uwagę zasługuje sklepienie sieciowe w prezbiterium z pocz. XVI w. Zachował się też portal późnogotycki, z 1 ćw. XVI w. prowadzący do zakrystii,  ufundowany przez Mikołaja Szydłowieckiego, kasztelana radomskiego. Udekorowany jest charakterystycznym laskowaniem. Obok stoi późnogotycka chrzcielnica, która jest najstarszym zbytkiem w kościele. Późnorenesansową kaplicę Kochanowskich (ufundowaną przez Jana Kochanowskiego, chorążego kozienickiego) przykrywa spłaszczona kopuła z latarnią, ozdobiona dekoracją stiukową w tzw. typie lubelsko-kaliskim. Składa się ona z ozdobnych listew łączących medaliony wypełnione rozetami i tarczami z herbami rodziny fundatora: Korwin, Odrowąż. W narożach znajdują się pilastry z głowicami kompozytowymi dźwigającymi belkowanie. W kaplicy znajduje się późnorenesansowy ołtarz, bogato zdobiony (do 1838 r. znajdował się w prezbiterium). Monumentalny chór powstał podczas przebudowy na początku XX w. Kościół posiada sklepienie kryształowe. Od strony nawy głównej, przy balustradzie, widoczny jest kamienny wspornik pierwotnego sklepienia, informujący, gdzie kończył się średniowieczny kościół. Ściany świątyni pokrywają malowidła wykonane w latach 1971-73 przez prof. Wacława Taranczewskiego. Jest to oryginalne dzieło zintegrowane z wnętrzem, odznaczające się kompozycją seryjną ukazywanych scen i postaci oraz nadające mu walor patriotyczny. Kościół farny posiada bogate wyposażenie wpisane do rejestru zabytków (ponad 70 zabytków).

Historia obiektu: Kościół farny został wybudowany z cegły w latach 1360-70 z fundacji Kazimierza Wielkiego. Pierwotnie świątynia była orientowana, jednonawowa z węższym i niższym prezbiterium i czworoboczną zakrystią od północy. Z zewnątrz świątynia była oszkarpowana, przykryta dachami dwuspadowymi. W XV i XVI w. powstawały kaplice fundowane przez mieszczan, ziemian i duchownych: św. Krzyża (1416 r.), św. Anny (1495 r.), Baryczkowska (1500-1505), św. Marii Magdaleny zwana kaplicą Kochanowskich (1630-1635), Trójcy Świętej (1481 r.) i Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny (1540 r.). W poł. XV w. wzniesiono wieżę. Prezbiterium i nawa były sklepione. Święty Kazimierz Jagiellończyk w latach 1481-1483 rezydując na zamku radomskim traktował farę jako kaplicę zamkową. W 1495 r. Fryderyk Jagiellończyk otrzymał tutaj bullę nominującą go do godności kardynalskiej. W radomskiej farze modlili się również królowa Jadwiga Andegaweńska, król Władysław Jagiełło, król Władysław Warneńczyk, król Zygmunt I Stary, król Zygmunt II August, król Stefan Batory oraz król Zygmunt III Waza. W latach 1656-57 kościół został ograbiony przez wojska szwedzkie. Od 2 poł. XVIII w. stan świątyni wciąż się pogarszał. Kolejne remonty i naprawy przeprowadzane w XIX w. nie poprawiały znacząco sytuacji. Dopiero po objęciu probostwa przez ks. prałata Piotra Górskiego podjęte zostały działania mające na celu gruntowną restaurację świątyni. Projekt restauracji w stylistyce neogotyckiej wykonał Józef Pius Dziekoński. Prace przeprowadzono w latach 1908-1909. Kierował nimi Stefan Lamparski, miejski budowniczy Radomia. Nawa został powiększona i otrzymała sklepienie sieciowe, wzorowane na zachowanym w prezbiterium. Nawy boczne, podchórze i zakrystia otrzymały sklepienia kryształowe. Kościół przebudowano na trójnawową bazylikę. Kaplice boczne zamieniono na nawy. W stanie oryginalnym zachowano jedynie kaplicę Kochanowskich. Ściany gotyckie przemurowano, w części rozebrano oraz podwyższono dach. Elewacja zachodnia otrzymała nowy wygląd. W 1911 r. Tadeusz Rychter wykonał polichromię w prezbiterium w stylistyce secesyjnej. W kolejnych latach artysta Marian Kopiński realizował parce malarskie w nawie kościoła. W latach  1971-73 świątynia otrzymała nowe malowidła wg projektu prof. Wacława Taranczewskiego. W farze radomskiej został ochrzczony wybitny polski artysta malarz Jacek Malczewski, lekarz Tytus Chałubiński oraz mistyczna Wanda Malczewska. W dniu 21 sierpnia 1977 r. w kościele p.w. św. Jana Chrzciciela w Radomiu mszę odprawił kardynał Karol Wojtyła.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012.
Katalog zabytków zztuki w Polsce, T. III, z 10., pow. radomski, Warszawa 1961.
Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura-Ludzie-Wydarzenia, red. D. Kupisz, Radom 2010.
Urbanistyka i architektura Radomia, red. Wojciech Kalinowski, Lublin 1979.
M. Figiel, Najstarsze budowle. Historia, remonty, konserwacje, „Renowacje i zabytki” 2014, nr 1.

Nazwa obiektu: Kościół Ewangelicko-Augsburski

Adres obiektu: ul. Mikołaja Reja 7

Czas powstania: 1784-85 r.

Ważniejsze przebudowy obiektu: 1834 r. – przebudowa na potrzeby wspólnoty ewangelickiej; 1893-1895 r. – przebudowa eklektyczna świątyni.

Projektant obiektu: nieznany, budowniczy miejski Załuski – przebudowa z końca XIX w.

Zleceniodawca obiektu: zakon benedyktynów, Parafia Ewangelicko-Augsburska

Opis obiektu: Budynek kościoła jest przykładem architektury eklektycznej z elementami neorenesansowymi i neogotyckimi. Bryła budynku składa się korpusu nawowego przykrytego dachem dwuspadowym z charakterystyczną wysoką, reprezentacyjną wieżą od północy, tworzącą fasadę kościoła, niższym prezbiterium od południa i bocznymi płytkimi ryzalitami. Dwukondygnacyjna wieża zwieńczona hełmem w formie ostrosłupa, oszkarpowana tworzy fasadę kościoła o bogatym wystroju architektonicznym. Wyższa kondygnacja zwieńczona jest z każdej strony półokrągłym frontonem wspartym na pilastrach. Centralnie umieszczone są otwory okienne w obramieniach architektonicznych, zamknięte półokrągło z kluczem. W pasie pomiędzy kondygnacjami znajduje się okulus z rozetką. W dolnej kondygnacji w niszy arkadowej mieści się portal wejściowy zamknięty łukiem odcinkowym. Powyżej usytuowane jest okno biforialne. Ten typ okien wykorzystano również w obrębie boniowanych elewacji bocznych, artykułowanych pilastrami. Ryzality zwieńczone są trójkątnymi szczytami. Wewnątrz występuje sklepienie kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe z lunetami na gurtach, wspartych na pilastrowanych filarach o rozbudowanych gzymsach. Z okresu ostatniej przebudowy (1893-95) pochodzi większość obecnego wyposażenia i wystroju kościoła, wpisanego do rejestru zabytków pod nr 32/B/83 z dnia 28.03.1983 r. Na dwukondygnacyjnej  emporze z 1894 r., na wyższym poziomie znajdują się organy z 1877 r. aut. Gottfrieda Riemera z Brzegu Śląskiego. Są to jedne z najstarszych czynnych organów w regionie radomskim. W 1999 r. w kościele umieszczono rzeźbę – odlew Chrystusa z nagrobka Teodora Karscha – znanego XIX-wiecznego przemysłowca. Kościół został wpisany do rejestru zabytków pod nr 170/A/82 z dnia 03.05.1982 r.

Historia obiektu: Początki tej świątyni, związane są zakonem benedyktynów, którzy w latach 1784-85 wybudowali murowany kościół z cegły p.w. Wniebowzięcia NMP. Prezbiterium ulokowano od strony fosy i wbudowano je w jedną z baszt. Na początku XIX w. świątynię zamieniono na magazyn, później funkcjonował tutaj teatr. Projekt jego przebudowy w stylu klasycystycznym nie został zrealizowany. W 1827 r. Zgromadzenie Wyznań Ewangelicko-Augsburskich zakupiło ten budynek od Radomskiego Towarzystwa Dobroczynności i po zebraniu niezbędnych funduszy przystąpiono do jego pierwszej przebudowy w 1834 r. Wzniesiono wieżę w miejscu dawnego prezbiterium wraz z urządzeniem nowego wejścia, zmieniono lokalizację chóru i części ołtarzowej. Pierwszym proboszczem został Juliusz Krauze, który 6 grudnia 1843 r. zginął podczas prac remontowych kościoła. W 1860 r. nowym duszpasterzem został Otton Wüstehube, sprawujący swoje obowiązki przez 42 lata. W 1899 r. wybrano go zwierzchnikiem Diecezji Warszawskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W czasie jego administrowania parafią radomską świątynia została gruntownie wyremontowana. W 1877 r. dobudowano zakrystię wg projektu Budowniczego Gubernialnego Moszyńskiego. W latach 1893-95 przeprowadzono kompleksową przebudowę. Plan przebudowy przygotował Budowniczy Miasta Radomia Załuski. Powiększono nawę, podwyższono wieżę, zmienił się wygląd zewnętrzny i wewnętrzny kościoła. Podczas robót budowlanych w prezbiterium i zakrystii natrafiono na dawne pochówki. Odnalezione szczątki pochowano uroczyście pod ołtarzem kościoła. Ówczesny proboszcz ks. Henryk Tochterman, m.in. nauczyciel w polskim prywatnym gimnazjum tzw. gajlówce (dziś Liceum im. D. Czachowskiego) zapoczątkował na większą skalę działalność charytatywną w mieście. W roku 1907 dzięki realizacji testamentu Teodora Karscha zelektryfikowano kościół jako jeden z pierwszych w Radomiu. Przed I wojną światową Parafia Ewangelicko-Augsburska liczyła 12 tys. wiernych. Podczas I wojny światowej władze carskie wysiedliły ok. 90% mieszkańców wyznania ewangelickiego. Część z nich powróciła po zakończeniu wojny. Wybuch kolejnej położył kres rozwojowi Parafii. W dniu 21 września 1939 r. aresztowany został przez Gestapo ks. Edmund Friszke. Większość parafian wyjechała z Polski. Opisany kościół jest najstarszym istniejącym obiektem wielokulturowym w Radomiu.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012.
J. Kłaczkow, Historia Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Radomiu (1826-2009)
T. Gola, Wielokulturowe dziedzictwo Radomia, „Renowacje i Zabytki” 2014, nr 1.

Nazwa obiektu: Kościół św. Doroty

Adres obiektu: ul. Szydłowiecka 30, teren Muzeum Wsi Radomskiej

Czas powstania obiektu: 1749 r.

Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: 1896 r. – rozbudowa w Wolanowie, 1996 r. – zestawienie na terenie Muzeum Wsi Radomskiej

Projektant obiektu: nieznany

Zleceniodawca obiektu: Anna z Janickich Kwaśniewska

Opis obiektu: Kościół zbudowany jest w konstrukcji węgłowej z bali modrzewiowych. Ściany nawy i prezbiterium są z zewnątrz oszalowane. Dach pokryty gontem i zwieńczony barokową wieżyczką z sygnaturką. W świątyni zachowały się trzy rzeźbione w drewnie, późnobarokowe ołtarze i ambona. W ołtarzach bocznych umieszczone są cenne XVII-wieczne obrazy olejne, ukazujące Opatrzność Bożą i św. Teklę. Są to dzieła anonimowych malarzy wykonane w stylu weneckim i prezentują dobry poziom artystyczny. Dzięki wieloletnim pracom konserwatorskim w świątyni odkryto także i zabezpieczono bogate XVIII-wieczne malowidła ścienne, które stanowią o wyjątkowości znajdującej się w skansenie świątyni. Są to bowiem malowidła z nurtu iluzjonistycznych polichromii spotykanych w świątyniach murowanych. Kościół jako element składowy Muzeum Wsi Radomskiej podlega ochronie konserwatorskiej, nr wpisu 453/A/91 z 17.01.1991 r.

Historia obiektu: Kościół pod wezwaniem św. Doroty jest jednym z nielicznych starych, drewnianych kościołów regionu radomskiego, jaki dotrwał do naszych czasów. Fundatorką kościoła była Anna z Janickich Kwaśniewska, właścicielka leżących w pobliżu Wolanowa wsi Kowala-Duszocina i Strzałków. Świątynia wzniesiona została w 1749 r. pierwotnie jako kościół parafialny w Wolanowie (w miejscu starszej, wcześniej rozebranej). Lokowano ją na północno-wschodnim skraju wsi, na wyniosłości terenu w odległości około 100 m od starego traktu piotrkowskiego. Na przestrzeni lat kościół przechodził kilkanaście remontów i drobniejszych napraw. Zasadnicza zmiana w ukształtowaniu bryły kościoła nastąpiła w 1896 r. W tym czasie do parafii wolanowskiej przyłączono kilka wsi, co spowodowało, że mała świątynia nie mogła pomieścić większej liczby wiernych. Ówczesny proboszcz, ks. Andrzej Zubrzycki, postanowił wybudować nowy kościół, ale zebrane fundusze pozwoliły tylko na rozbudowę nawy istniejącego kościoła w kierunku zachodnim. Odcięto więc zachodnią ścianę nawy i dostawiono część murowaną z piaskowca w stylu neogotyckim. Ostatecznie nową świątynię w Wolanowie wzniesiono w II połowie XX w., a stary drewniany kościół rozebrano  i przeniesiono na teren Muzeum Wsi Radomskiej, gdzie zestawiony został w 1996 r. Odtworzono kształt kościoła według jego wyglądu z przełomu XVIII i XIX w.

Literatura, źródła:

M. Jurecka (red.), Muzeum Wsi Radomskiej. Przewodnik, Radom 2005.

Nazwa obiektu: kościół pw. Św. Wacława

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: kościół na Starym Mieście

Adres obiektu: Plac Stare Miasto 13

Czas powstania obiektu: XIII-XIV w.

Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: XV w. – dobudowa nawy; 1980-1986 r. – rewaloryzacja świątyni

Projektant obiektu: nieznany (rewaloryzacja świątyni przeprowadzona została wg projektu prof. Wiktora Zina)

Zleceniodawca obiektu: Proboszcz parafii św. Jan Chrzciciela – rewaloryzacja z lat 80. XX w.

Opis obiektu: W centrum miasta, jednak w lekkim oddaleniu od zgiełku i głównych arterii miasta, w codziennym biegu mieszkańców, zwykle przez nich omijany – mowa o kościele św. Wacława znajdującym się na Placu Stare Miasto. Świątynia ta jest najstarszym murowanym obiektem w Radomiu, przez stulecia mocno przekształconym, jednak obecny wygląd zabytku podkreśla zachowane relikty i średniowieczną jego genezę. Sam kościół jest niewielki, orientowany, składa się z dwóch zasadniczych brył – trójbocznie zamkniętego prezbiterium oraz jednonawowego korpusu nawowego przykrytych dwuspadowymi, stromymi dachami; do prezbiterium od północy dostawiono zakrystię, a na kalenicy korpusu ustawiono wieloboczną sygnaturę. Ceglane elewacje, z wyłączeniem frontowej, są niemal pozbawione zdobień. Dekoracyjność wynika z wyeksponowania pieczołowicie odnowionego i zakonserwowanego lica ceglanego, rytmu ostrołukowych okien (i blend), szkarp wspierających mury oraz gzymsu wieńczącego. Prezbiterium otrzymało jeszcze cokół z gzymsem. Elewację południową wzbogaca portal schodkowy z drzwiami prowadzącymi do nawy. Elewacja frontowa (zachodnia) spięta została parą szkarp narożnych, a oś środkowa wyznaczona przez portal uskokowy  i znajdujące się powyżej okno. Gzyms koronujący zastąpiono tutaj pasem z arkadowymi blendami i powyżej – ułożonym z cegieł ornamentem sercowym. Trójkątny szczyt artykułuje pięć wąskich blend półkoliście zamkniętych o różnej wysokości: zewnętrzne najniższe, środkowa – najwyższa. Wnętrza blend i ornamentu zostały otynkowane.

Historia obiektu: W końcu XIII wieku w miejscu drewnianego kościółka, wzniesiono kościół ceglany, rozbudowywany w XV i XVI wieku w stylu gotyckim. Funkcje parafialne obiekt utracił w 1802 r. – był to dopiero początek zmian funkcjonalnych, które odcisnęły mocne piętno na wyglądzie obiektu. Wówczas władze austriackie przekształciły go na magazyn (najpierw mąki, później wojskowy). W 1809 r., w celu zwiększenia powierzchni magazynowej, wnętrze przebudowano, dzieląc je na trzy kondygnacje. W 2 połowie XIX w. obiekt został zamieniony przez władze rosyjskie na więzienie skąd wywożono zesłańców na Syberię, a po I wojnie światowej, podczas szalejącej w Radomiu epidemii tyfusu – na szpital epidemiologiczny. W dalszej kolejności, tj. w 1927 r. dawny kościół stał się domem starców. W czasie II wojny światowej obiekt mieścił oddział psychiatryczny szpitala miejskiego. W tym okresie dawny kościół znalazł się na terenie getta. W szpitalu pracował wówczas Jerzy Borysowicz, pomagając Żydom (m.in. ukrywał tu Mordechaja Anielewicza), za co uhonorowany został tytułem Sprawiedliwego Wśród Narodów Świata. Po wojnie i likwidacji szpitala psychiatrycznego budynek ponownie służył za magazyn, a następnie dział archeologiczny Muzeum Regionalnego. Mieszkał tu przez lata prof. Wojciech Kalinowski. Dzięki staraniom biskupa sandomierskiego Piotra Gołębiowskiego i proboszczowi parafii św. św. Jana Chrzciciela w 1978 r. odzyskano budynek i zaczęto przywracać mu funkcję sakralną. W latach 1980-1986 przeprowadzono prace mające na celu usunięcie przekształceń i przywrócenie historycznej formy architektonicznej. Nad pracami i wystrojem wnętrz czuwał prof. Wiktor Zin. W trakcie prac na placu przykościelnym wykopano XIII-wieczną płytę z piaskowca z wizerunkiem mieczy, pierwotnie uważanej za kamień pokutny, a według nowszych badań uznaną za płytę nagrobną rycerza uczestniczącego w wyprawach krzyżowych do Ziemi Świętej; podobne płyty znajdują się w Sandomierzu czy Wąchocku. Prace z lat 80., prowadzone w okresie dużych trudności gospodarczych, nie zostały przeprowadzone z należytą starannością, ponieważ już w niedługim czasie stan zachowania kościoła widocznie się pogorszył i zaszła potrzeba przeprowadzenia kolejnego remontu. Doszło do niego w 2010 r. Wykonano wówczas izolację fundamentów, przeprowadzono prace restauratorsko-konserwatorskie murów oraz wnętrza, gdzie pod chórem wygospodarowano kruchtę. W spójny sposób zaaranżowano wyposażenie wnętrza. Zadbano także o zagospodarowanie terenu wokół kościoła – wyremontowano mur przykościelny, wybrukowano aleje wokół i zadbano o przyległą zieleń.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 125-126.
M. Figiel, Najstarsze budowle. Historia, remonty, konserwacje, “Renowacje i zabytki” 2014, nr 1, s. 65-79.
http://waclaw.radom.pl/historia.html
https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/radom-kosciol-sw-waclawa/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/radom-kosciol-sw-waclawa/

Nazwa obiektu: Kościół pw. Opieki Najświętszej Maryi Panny

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Katedra, Kościół Mariacki

Adres obiektu: ul. Henryka Sienkiewicza 16 (dawna Michałowska, Mariacka)

Czas powstania obiektu: 1899-1911 r.

Projektant obiektu: Józef Pius Dziekoński (1844-1927)

Zleceniodawca obiektu: Proboszcz parafii radomskiej ks. Józef Urbański, Obywatelski Komitet Budowy Nowego Kościoła

Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 61/A/81 z dnia 06.06.1981 r. Ukoronowana królowa radomskich świątyń – mowa tutaj o radomskiej katedrze, czyli kościele pw. Opieki Najświętszej Maryi Panny. Okazała, neogotycka budowla wzniesiona została na przedłużeniu głównej alei Nowego Ogrodu, zwanego obecnie Parkiem Kościuszki, zyskując tym samym piękne wyeksponowanie elewacji frontowej. Jest trójnawowym,  kościołem bazylikowym z transeptem (nawą poprzeczną), i z korpusem opiętym łukami przyporowymi odciążającym ściany. Zastosowanie przypór, obejście wokół prezbiterium, iglica na skrzyżowaniu naw oraz zastosowanie rozety (symbolu maryjnego) w fasadzie to tylko niektóre z rozwiązań typowych dla gotyckich katedr francuskich. Dwie wieże mierzące 72 m wysokości wzorowane są na wyższej wieży kościoła Mariackiego w Krakowie. Charakterystycznym i dość nietypowym dla realizacji radomskiej jest wykończenie elewacji cegłą o jasno żółtym (lub lekko pomarańczowym) zabarwieniu. Rezygnacja z typowego dla neogotyckich realizacji kontrastu między jasną kamieniarką a mocną czerwienią cegieł, rytm ostrołuków przeszywających bryłę i wprowadzenie dużych płaszczyzn okien z delikatnym laskowaniem i maswerkami potęgują wrażenie lekkości i ażurowości świątyni. W takim kształcie była dumą jej projektanta i w krótkim czasie okrzyknięta została najpiękniejszym i najnowocześniejszym jego kościołem.

Historia obiektu: W ostatniej ćwierci XIX w. w Radomiu funkcjonowały jedynie dwa kościoły: farny i oo. Bernardynów (pw. Św. Katarzyny), co było niewystarczające dla intensywnie napływającej do miasta ludności. Rozważano remont kościoła św. Wacława na Starym Mieście, lub postawienie nowej świątyni, która w dalszej perspektywie mogłaby zostać katedrą biskupią. Przychylając się do drugiej opcji już w 1876 r. zlecono arch. Antoniemu Wąsowskimu wykonanie planów jednak nie zostały one zaakceptowane. Działania na rzecz budowy nabrały tempa ok. 1895 r., dzięki ofiarności Józefy Łąckiej. Darowizna umożliwiła zakup placu za Nowym Ogrodem oraz wykonanie nowych planów, co zlecono znanemu architektowi Józefowi Piusowi Dziekońskiemu, autorowi m.in. kościoła pw. Św. Floriana na warszawskiej Pradze oraz ok. 100 innych świątyń. Powołano Obywatelski Komitet Budowy Nowego Kościoła, który w późniejszym czasie zajmował się też pozyskiwaniem ofiar na obrany cel. W 1898 r. uzyskano ze strony carskiej zgodę na budowę kościoła i 1 października 1899 r. uroczyście poświęcono kamień węgielny. Budową z ramienia Dziekońskiego zajął się budowniczy miejski – August Załuski. W latach 1904-1907 wykonano sklepienia, roboty sztukatorskie i tynki. Co ciekawe roboty sztukatorskie, wykończenie wnętrza tj. kapitele, bazy, wykonali mularze z Radomia – Szwiniarski i Wojcicki po ekspresowej, bowiem zaledwie 10-dniowej nauce u zdolnego warszawskiego sztukatora. W 1904 r. wykonano część witraży (łącznie 60 okien z fabryki Zakładów św. Łukasza, hr. Łubieńskiej w Warszawie), a kolejną – w 1909, (wyk. przez firmę F. Białkowskiego); rozetę z przedstawieniem sądu ostatecznego wstawiono w 1911. W tym samym roku położono terakotową posadzkę z radomskiego Marywilu. Dach pierwotnie pokryto dachówką cementową, ale szybko zastąpiono jego pokrycie blachą miedzianą. W 1910 r. wykończono budowę wysokich na 72 m. wież, które zgodnie z pomysłem Dziekońskiego przyozdobiono miedzianymi koronami pozłoconymi przez zakład radomski „Krzywicki – Morawski”. Monumentalny, 17 metrowej wysokości ołtarz wstawiono w 1908 r., wraz z rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem z marmuru kanaryjskiego, wykonaną w Rzymie i z obrazem na zasuwie – Wniebowstąpieniem Pańskim autorstwa Jana Strzałeckiego. Ołtarze boczne pochodzą z 1911 r., a organy z prospektem z 1914 r. z firmy Stanisława  Jagodzińskiego. Dzwony wykonano w warszawskiej firmie Zwolińskiego. Polichromie i sgraffita wykonano dopiero w latach 1982-2002. W latach 2008-2013 przeprowadzona została kompleksowa restauracja świątyni. Radomski kościół mariacki przez lata był świadkiem licznych wydarzeń o podniosłych charakterze religijnym i gościł znamienitych gości, spośród których zasygnalizować warto choćby papieża Jana Pawła II i kard. Józefa Ratzingera – późniejszego papieża Benedykta XVI.

Literatura, źródła:

W.M. Kowalik, Radomska Katedra, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2002, nr 4, s. 19-28.
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 145.
Szlak turystyczny. Zabytki Radomia, Centrum Informacji Turystycznej, tekst. Piotr Rogólski, fot. Jerzy Kutkowski, s. 13.

Nazwa obiektu: Klasztor i kościół oo. Bernardynów

Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 6-8 (dawniej Lubelska)

Czas powstania obiektu: 1480-1516 r.

Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: koniec XVI w. – dobudowa kaplicy św. Anny; 1911-1912 rozbudowa od strony północnej (połączenie kaplic św. Anny i św. Agnieszki, nowa kruchta i wejście na chór)

Projektant obiektu: pierwotne założenie – nieznany; rozbudowa z lat 1911-1914 – arch. Stefan Szyller (1859-1933)

Zleceniodawca obiektu: król Kazimierz Jagiellończyk (1427-1492)

Opis obiektu: Kompleks klasztorny oo. Bernardynów składa się z murowanego z cegły kościoła św. Katarzyny z wieżą i trzyskrzydłowego klasztoru z budynkiem gospodarczym wyposażonym w unikalny, piramidalny komin. Kompleks sakralny tworzą ponadto: Brama-kapliczka z figurą Chrystusa upadającego pod krzyżem, figura Matki Bożej Niepokalanej z 1858 r., cmentarz przykościelny z terakotowymi stacjami drogi krzyżowej i licznymi tablicami epitafijnymi, pośrodku którego stoi kamienny krzyż. Kościół i klasztor wybudowane są w stylu gotyckim z charakterystycznymi, zachodnimi szczytami schodkowo-sterczynowymi. Do kościoła przylega od północy renesansowa kaplica św. Anny o fasadzie imitującej kopułę oraz pochodząca z rozbudowy XX w. kruchta w stylu neogotyckim, harmonijnie komponująca się z zabytkiem. Kościół jest jednonawowy i posiada sklepienie krzyżowe. W prezbiterium znajduje się okazała grupa rzeźbiarska Pasji pochodząca z kręgu warsztatowego Wita Stwosza. Ołtarze są barokowe. Na ścianach znajdują się liczne epitafia począwszy od XVI w., a w kaplicy Matki Bożej znajdują się gotyckie stalle. Zespół klasztorny oo. Bernardynów jest najlepiej zachowanym i najcenniejszym zabytkiem Radomia. Wpisany jest do rejestru zabytków pod datą 1.12.1956 r. i Nr 312; 23.06.1967 r. i Nr 379 oraz 06.04.1981 r. i Nr 104/A/81.

Historia obiektu: Radomski konwent Bernardynów powstał jako 15 z kolei fundacja klasztorna tego zakonu w Polsce. Według tradycji ufundował go w 1467 r. król Kazimierz Jagiellończyk jako wotum za narodziny syna królewicza Kazimierza (dziś świętego, Patrona Radomia). Zgodnie z regułą zakonną obiekt usytuowany został za murami miasta. Pierwsi bracia przybyli do Radomia w 1468 r. Kompleks kościelno-klasztorny wznoszony był etapami. Do dziś dotrwał do naszych czasów w niemal niezmienionej postaci, jako jeden z najlepiej zachowanych tego typu obiektów w Polsce (piramidalny komin budynku gospodarczego uważany jest za ewenement w skali Europy). Bernardyni słynęli ze swej pracy kaznodziejskiej i dobroczynnej, ich kościół stał się ulubionym miejscem spoczynku okolicznej szlachty – stąd do dziś we wnętrzu świątyni i w murze cmentarza znajduje się wiele interesujących epitafiów. Bernardyni swą patriotyczną postawą zasłynęli szczególnie w czasach powstania styczniowego, co skutkowało zesłaniem kilku z nich na Syberię oraz kasatą klasztoru w 1864 r. Zakonnicy do Radomia powrócili w 1936 r. Dwa lata później przed kościołem stanęło Mauzoleum Dionizego Czachowskiego – dowódcy z czasów zrywu 1863 r. Zostało ono zniszczone przez Niemców w 1940 r. i odbudowane w 1963 r. w innym miejscu. W 1981 r. w kaplicy św. Anny powstał sarkofag, w którym złożono szczątki Czachowskiego. Z kościołem i klasztorem oo. Bernardynów związanych jest kilka legend.

Literatura, źródła:

M. Krawczyk, Bernardyni Radomscy. Zarys dziejów, Radom 2013.

H. Stróżewska, Zespół Klasztorny Bernardynów w Radomiu, “Radomir” 1986, nr 3, 4.

W.M. Kowalik, Kościół i klasztor OO. Bernardynów, “Wczoraj i dziś Radomia” 2001, nr 4.

W.M. Kowalik,  „Pasja” Stwosza w Radomiu, “Wczoraj i dziś Radomia” 2006, nr 1.

J. Luboński, Monografia Historyczna Miasta Radomia, Radom 1907, str. 122-130.

J. Wiśniewski, Dekanat Radomski, Radom 1911, str. 237-368.

Nazwa obiektu: Kościół Świętej Trójcy

Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Kościół Benedyktynek

Adres obiektu: Plac Kazimierza Wielkiego

Czas powstania: 1616 r.

Ważniejsze przebudowy obiektu: 1678-1691 r. – odbudowa po potopie szwedzkim; 1864 r. – przebudowa fasady na modłę cerkiewną; 1924-1925 – odbudowa w stylu neobarokowym

Projektant obiektu: Tylman z Gameren – odbudowa z lat 1678-1691; Kazimierz Prokulski – odbudowa z lat 1924-25 po zamianie na cerkiew

Zleceniodawca obiektu: Barbara z Dulskich Tarłowa, starościna sochaczewska

Opis obiektu: Kościół jest murowany z cegły, tynkowany, założony na rzucie prostokąta, w typie bazylikowym, trzynawowy z szeroką nawą główną, z emporami nad wąskimi nawami bocznymi. Korpus nawowy jest trzyprzęsłowy, prezbiterium jednoprzęsłowe, zbliżone do kwadratu z przylegającą od wschodu zakrystią. Nawę główną i prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy, nawy boczne dach pulpitowy. Fasada trzykondygnacyjna rozczłonkowana pilastrami toskańskimi. Szczyt fasady ujęty wolutami, zwieńczonymi wazonami, zakończony przerywanym gzymsem. Portal główny jest kolumnowy z trójkątnym naczółkiem. Elewacje boczne artykułowane pilastrami, z prostokątnymi oknami w dolnej kondygnacji, natomiast okna wyższych kondygnacji zamknięte są łukami odcinkowymi. W nawie głównej występuje sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach, a w prezbiterium, nawach bocznych i emporach kolebkowo-krzyżowe. Nawa główna otwiera się do naw bocznych arkadami filarowymi o łukach koszowych. Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami jońskimi wspierającymi pełne belkowanie, obiegające całe wnętrze kościoła. W ścianach bocznych płytkie wnęki arkadowe ujęte w profilowanych archiwoltach. W przęśle południowymi empora organowa ograniczona jest prostą balustradą z płycinami. W kościele znajduje się zabytkowe wyposażenie, wpisane do rejestru zabytków pod nr 39/B/84 z dnia 05.11.1984 r.; 57/B/92 z dnia 10.02.1992 r. oraz B-320 z dnia 04.11.2011 r. (organy). Znaczne wartości artystyczne i historyczne posiada XVIII-wieczny obraz przedstawiający Św. Trójcę w ołtarzu głównym. Budynek świątyni został wpisany do rejestru zabytków pod nr 223/A/83 z dnia 27.08.1983 r.

Historia obiektu: Zespół kościoła i klasztoru został ufundowany w 1616 r. przez Barbarę z Dulskich Tarłową dla zakonu benedyktynek. Budynki zostały wzniesione w latach 1619–1627 staraniem jej syna Jana Karola Tarły, kasztelana wiślickiego, starosty zwoleńskiego. Odbudowany po zniszczeniach w czasie potopu szwedzkiego w latach 1678-1691 w „typie jezuickim” z udziałem pracowni architekta Tylmana z Gameren. Fundatorem budowy był Jerzy Dominik Lubomirski, podstoli koronny. W 1 poł. XIX w. kościół został przejęty przez władze zaborcze, przez co stracił swój sakralny charakter. Część klasztoru zamieniono na lazaret, a od 1817 r. aż do 1998 r. mieściło się w nim więzienie. W 1836 r. kościół oraz cześć pomieszczeń klasztornych przejęła parafia prawosławna. Świątynię zaadaptowano na potrzeby liturgii prawosławnej. Przebudowę przeprowadzono wg projektu Stefana Balińskiego, asesora budowlanego sandomierskiego w Radomiu. W 1840 r. został budowniczym gubernialnym w Warszawie, a w latach 1845-1850 wykładał architekturę i perspektywę w Szkole Sztuk Pięknych. W 1864 r. ponownie przebudowano budynek kościoła. Zmianie uległ wygląd fasady wskutek dodania nadbudowy z kopułą i zwieńczenia drugiej kondygnacji trójkątnym szczytem, wspartym na pilastrach. Cała elewacja została pokryta boniowaniem. W 1885 r. cerkiew radomska została podniesiona do godności soboru. Ze względu na bardzo zły stan techniczny, dwa lata później, została wyłączona z użytkowania. W kolejnych latach obiekt pełnił funkcję magazynu. W 1917 r. powrócił w ręce katolików. Staraniem ks. Piotra Górskiego, proboszcza fary radomskiej i Komitetu Odbudowy Kościoła, w latach 1924-25 przeprowadzono restaurację, w trakcie której przywrócono fasadę w stylistyce barokowej, dwukondygnacyjną z reprezentacyjnym szczytem i portalem głównym. Elewacje rozczłonkowano pilastrami. Wewnątrz zachowano empory naw bocznych. Projekt renowacji sporządził radomski architekt Kazimierz Prokulski. Od 1945 r. świątynia należy do księży jezuitów. W 1976 r. ks. Roman Kotlarz, proboszcz z pobliskiego Pelagowa, ze schodów świątyni błogosławił protestujących robotników. W 2009 r. przeprowadzono generalny remont elewacji kościoła.

Artystyczne konteksty obiektu: We wrześniu 2018 r. na placu przed kościołem Świętej Trójcy kręcone były kluczowe sceny do filmu „Klecha” w reżyserii Jacka Gwizdały, opowiadającego losy ks. Romana Kotlarza.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 126.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, województwo kieleckie, zeszyt 10 powiat radomski, Warszawa 1961.

Nazwa obiektu: Kościół Garnizonowy pw. św. Stanisława

Adres obiektu: Plac Konstytucji 3 Maja 1

Czas powstania: 1902 r.

Najważniejsze przebudowy obiektu: 1925-32 r. – przebudowa soboru na kościół garnizonowy

Projektant obiektu: Michaił Preobrażeński (sobór), Kazimierz Prokulski (przebudowa na kościół garnizonowy)

Zleceniodawca obiektu: Parafia prawosławna w Radomiu

Opis obiektu: Kościół posiada harmonijna, zwartą ale przy tym strzelistą bryłę. Został wzniesiony w stylistyce neoklasycystycznej z cegły i otynkowany, na rzucie kwadratu z portykiem i szerokimi schodami od północy oraz prezbiterium zakończonym pięciobocznie. Centralnie umieszczona kopuła z latarnią posadowiona jest na wysokim wielobocznym bębnie. Po bokach prezbiterium usytuowane są niższe kaplice zwieńczone balustradą tralkową, poprzedzone schodami. Elewacje artykułowane pilastrami jońskimi oraz otworami okiennymi w dekoracyjnych obramieniach, zwieńczonych naczółkami. Fasadę stanowi czterokolumnowy portyk joński dźwigający belkowanie i trójkątny, ogzymsowany fronton. Po bokach portyku znajdują się dwie nisze arkadowe z rzeźbami patronów Polski: świętych Stanisława i Wojciecha. Portale wejściowe zamknięto łukiem pełnym. Budynek wieńczy wydatny, profilowany gzyms. Wnętrze prezentuje się w układzie centralnym, z dwoma pomieszczeniami po bokach kruchty. Występują sklepienia kolebkowe z lunetami i krzyżowe. Na chór prowadzą żeliwne, dekoracyjnie ukształtowane schody.  Wewnątrz uwagę zwraca ambona w formie łodzi, ufundowana przez pracowników Fabryki Broni w Radomiu. Główny ołtarz w 1926 r. ufundował Związek Cechów Rzemiosł. W latach 1927-29 firma E. Krzywickiego z Radomia wykonała ołtarze boczne, konfesjonały i ławki. W kościele znajduje się również XVIII–wieczny krucyfiks wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. 43/B/85 z dnia 05.11.1985 r. Kościół garnizonowy został wpisany do rejestru zabytków pod nr 108/A/81 z dnia 06.04.1981 r.

Historia obiektu: Świątynia została wzniesiona W 1902 r. jako cerkiew prawosławna p.w. św. Mikołaja w Radomiu na obecnym Placu Konstytucji 3 Maja (dawnym Placu Sobornym). Zaprojektował ją rosyjski architekt Michaił Preobrażeński. W budowie brali udział przedsiębiorcy budowlani Rudolf Meyer i Stanisław Dzikowski pod nadzorem budowniczego miejskiego Augusta Załuskiego i architekta diecezjalnego Włodzimierza Pokrowskiego z Radomia. Ukończona świątynia nawiązywała do eklektycznych form cerkiewnych stosowanych najczęściej w Rosji. Powstał monumentalny budynek na planie krzyża greckiego z pięcioma kopułami (zwanymi popularnie flaszką z czterema kieliszkami), bogatym detalem architektonicznym i ornamentyką. Ściany ozdobiono ornamentami ze złoceniami. Z zewnątrz sobór ozdobiony był ikonami. Wnętrze otrzymało bogaty wystrój i liczne wyposażenie, w tym trzy ołtarze i ikonostas. Świątynia użytkowana była do 1915 r. Po zakończeniu I wojny światowej w 1918 r. zniszczony budynek przejęło wojsko polskie. Radomski Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego planował przekształcenie go w Muzeum Ziemi Radomskiej. Ostatecznie z inicjatywy ks. Bronisława Wyganowskiego przebudowano go w latach 1925-32 na kościół garnizonowy pw. św. Stanisława biskupa wg projektu znanego radomskiego architekta Kazimierza Prokulskiego, absolwenta uczelni technicznej w Odessie, autora m.in. mauzoleum pułkownika D. Czachowskiego w Radomiu, gimnazjum w Tomaszowie Lubelskim, rozbudowy kościołów w Suchedniowie, Klwowie, Wsoli, Kostrzyniu, Kowalkowie, Parszowie, Opocznie, Garbatce, kościoła p.w. Trójcy w Radomiu, czy łaźni miejskiej przy ul. Żeromskiego. Zmieniony został układ wnętrza i wygląd elewacji. Prace rzeźbiarskie, m. in. rzeźbę Chrystusa Ukrzyżowanego i Pietę wykonał artysta Bolesław Zwoliński. Konsekracji świątyni dokonał bp polowy Wojska Polskiego Stanisław Gall. W latach 30. XX w. z wieży trębacze wojskowi grali hymn podczas świąt państwowych. 3 maja 1925 r. umieszczono na placu przed kościołem marmurową płytę poświęconą Nieznanemu Żołnierzowi. Zniszczona w 1940 r. dopiero w 1995 r. została odtworzona w pierwotnym miejscu. W czasie okupacji w kościele odbywały się msze dla Niemców. W podziemnej kaplicy funkcjonował schron. Po 1945 r. obiekt nieoficjalnie służył wojsku aż do 1989 r. kiedy to formalnie stał się na powrót kościołem garnizonowym. W 1993 r. bp polowy WP Sławoj Głodź erygował Parafię Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. W latach 2005-2009 świątynia przeszła kompleksowy remont polegający na m.in. renowacji ołtarza głównego, wymianie instalacji elektrycznej, odnowienie wnętrza, remontu elewacji zewnętrznych wraz z kolorystyką, wykonanie izolacji pionowej oraz ułożenie kostki na placu przykościelnym i wykonanie ogrodzenia.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2012.
Urbanistyka i architektura Radomia, pod red. W. Kalinowskiego, Lublin 1979.
T. Gola, Wielokulturowe dziedzictwo Radomia, „Renowacje i Zabytki” 2014, nr 1.
W.M. Kowalik, Kościół garnizonowy – dawny sobór, „Wczoraj i dziś Radomia” 2002, nr 3.

Nazwa obiektu: Kościół Świętej Rodziny

Adres obiektu: ul. Kazimierza Kelles-Krauza 19

Czas powstania obiektu: 1904-1905 r.

Ważniejsze rozbudowy obiektu: 1966-70 r. – utworzenie z dawnych sal katechetycznych kaplic bocznych kościoła

Projektant obiektu: Stefan Lamparski

Zleceniodawca obiektu: Radomskie Towarzystwo Dobroczynności

Opis obiektu: Kościół jest murowany z czerwonej cegły, jednonawowy z transeptem, w stylu neogotyckim, z prezbiterium podniesionym w stosunku do nawy. Prezbiterium, nawa i ramiona transeptu posiadają sklepienia krzyżowe. Od strony wschodniej i zachodniej kościoła znajdują się niewielkie przybudówki – zakrystie. We wnętrzu kościoła znajdują się tablice epitafijne s. Marii Jagwigi Kruzer, Emilii Wełnowskiej i Tomasza Łuszczkiewicza. Najcenniejszymi dziełami sztuki są obrazy Św. Rodziny i św. Kazimierza Jagiellończyka (najdłużej czczony w mieście – bo od połowy XIX w. – wizerunek Patrona Radomia, przeniesiony do kościoła z dawnego szpitala św. Kazimierza). W kościele zachowały się oryginalne żeliwne kręcone schody na chór. Obiekt znajduje się w rejestrze zabytków: Nr 396/A/88 z dnia 07.12.1988 r.

Historia obiektu: Kościół Świętej Rodziny powstał pierwotnie jako kaplica przy Domu Pracy św. Rodziny, wybudowanym w latach 1896-1898 przez Radomskie Towarzystwo Dobroczynności. Projektantem kaplicy był Stefan Lamparski – inżynier cywilny i budowniczy miejski, autor m.in. budynku Szkoły Rzemiosł w Radomiu (dzisiejszej “Samochodówki”). Kaplica wybudowana została w latach 1904-1905 w stylu neogotyckim, harmonijnie komponując się z istniejącym już budynkiem Domu Pracy. Głównym fundatorem kaplicy był ks. prałat Wawrzyniec Szubartowicz, a współfundatorką – s. Maria Jadwiga Kruzer. Pierwotnie we wnętrzu kaplicy znajdowały się trzy neogotyckie ołtarze. W głównym umieszczona była figura NMP Niepokalanej zasuwana obrazem Świętej Rodziny, a w dwóch bocznych – figury św. Wincentego i św. Antoniego. Organy wykonane przez S. Jagodzińskiego ufundował w 1911 r. ks. Konstanty Zdybiowski (w 1981 r. przeniesione zostały do kościoła w Małęczynie). Przed II wojną światową kapelanem kaplicy był ks. Stefan Grelewski ogłoszony błogosławionym 13 czerwca 1999 r. przez św. Jana Pawła II w gronie 108 Męczenników czasów II wojny światowej. Na prośbę ordynariusza sandomierskiego bp. Jana Kantego Lorka w 1965 r. Siostry Szarytki (opiekujące się Domem Pracy i kaplicą) przekazały swoją kaplicę na cele duszpasterskie parafii Opieki N.M.P. w Radomiu. Od tego momentu kaplica stała się kościołem filialnym dzisiejszej katedry, co stanęło u podstaw powiększenia wnętrza świątyni o dawne sale katechetyczne (lata 1966-1970). 1 stycznia 1974 roku utworzona została Parafia Świętej Rodziny jako samodzielna placówka duszpasterska. W następnym roku przystąpiono do zmiany wystroju świątyni. Prace wykonano wg projektu i pod kierunkiem prof. Władysława Pieńkowskiego i Hanny Szczypińskiej z Warszawy. Ostatnia, kompleksowa renowacja świątyni miała miejsce w latach 2007 – 2015 i objęła: remont elewacji, montaż ogrzewania podłogowego z ułożeniem granitowej posadzki (w miejsce pierwotnej posadzki marywilskiej), rekonstrukcję neogotyckiego ołtarza głównego z figurą NMP Niepokalanej zasuwaną obrazem Św. Rodziny, odbudowę wieży kościoła (w latach 2002-2007 – w zwieńczeniu umieszczona była metalowa konstrukcja imitująca wieżę)  i założenie nowego, ceramicznego pokrycia dachowego.

Literatura, źródła:

W.M. Kowalik, Towarzystwo Dobroczynności i kościół św. Rodziny, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2004, nr 1, s. 24-31.