Posts in category: Osiedla

Nazwa obiektu: Osiedle Idalin

Adres obiektu: Według Systemu Informacji Miejskiej obszar dzielnicy Idalin ograniczony jest ulicami: Słowackiego, Iwaszkiewicza, Jagodową, Wiertniczą, Wodociągową, Źródłową, Kuronia, Wyścigową, Radomskiego i Grzecznarowskiego. Przedmiotem opisu jest obszar historycznego osiedla Idalin, który tworzą ulice Przejazd, Kalinowa i Mazowiecka wraz z przecznicami.

Czas powstania obiektu: 1937-1939 r.

Projektant obiektu: nieznany

Zleceniodawca obiektu: Stanisława i Bolesław Borkowscy.

Opis obiektu: Osiedle składa się z obszaru dawnego majątku Idalin z dworem (obecnie nie istnieje), obwiedzionego ulicami Idalińską, Przejazd, Piękną i Kalinową, oraz odchodzącej od tego miejsca ulicy Mazowieckiej, stanowiącej główną aleję historycznego Idalina (pierwotnie obsadzoną akacjami). Ulica ta biegnie od centrum dawnego majątku Idalin w relacji północny-zachód – południowy-wschód. Zaprojektowany tak zrąb układu przestrzennego podzielony jest ponadto szeregiem mniejszych, równoległych uliczek, usytuowanych prostopadle do głównej alei osiedla (dzisiejsze ulice: Jagodowa, Sadowa, Wiśniowa, Laskowa, Matejki i Willowa) oraz dróg otaczających założenie dworskie (dzisiejsze ulice Łomżyńska i Biała). Zaprojektowany w ten sposób w latach 30. XX w. układ urbanistyczny został w pełni zrealizowany i przetrwał do dziś praktycznie bez zmian.

Historia obiektu: Przestrzeń, na której znajduje się historyczne osiedle Idalin, pierwotnie wchodziła w skład pobliskiego majątku ziemskiego Malczew (Malczów). Od drugiej połowy XIX wieku aż do II wojny światowej Malczew znajdował się w posiadaniu rodu Kuźnickich. Ta część majątku Malczew, gdzie ostatecznie w okresie międzywojennym powstało osiedle, nie była zabudowana. Tworzyły ją grunty orne, łąki i nieużytki. Pod koniec XIX wieku ten 30-hektarowy, niezurbanizowany skrawek malczewskiego majątku od Franciszka Kuźnickiego (1845-1903) nabył Aleksander Felicjan Wakulski (1845-1920). Jego żoną była pochodząca z niemieckiej baronowskiej rodziny Idalia z Ottomanów von Sztejn. Wakulscy wkrótce na zakupionym obszarze założyli swój własny, odrębny majątek ziemski, i wybudowali dworek z masywną, czworoboczną wieżą. Od tego momentu można mówić o początkach nowopowstającej dzisiejszej dzielnicy Radomia – Idalinie. W swych początkach, czyli u schyłku XIX wieku, graniczył on od strony południowej z macierzystym Malczewem, a od północy – z położonym przy trakcie iłżeckim Długojowem. Na zachód od dworu Wakulskich znajdowały się posiadłość Kalina oraz osada Grzebienie, zaś od strony południowo-wschodniej leżała wieś Janiszpol. Nim Wakulscy zdążyli zadomowić się na dobre w swym nowym lokum, niespodziewanie w wieku 50 lat (29 maja 1905 r.), zmarła Idalia, pozostawiając bezpotomnie męża Aleksandra. To od jej imienia wywodzi się nazwa radomskiej dzielnicy Idalin. Niewiadomą natomiast pozostaje, czy ziemie te „Idalinem” określane były jeszcze za życia małżonki Wakulskiego, czy też – co o wiele bardziej prawdopodobne – nazwane zostały tak po jej śmierci, utrwalając w ten sposób niewysłowiony żal i pamięć owdowiałego ziemianina…

Prawdziwa rewolucja w zagospodarowaniu obszaru dzisiejszej dzielnicy przyszła wraz z drugimi właścicielami Idalina – Borkowskimi. W drugiej połowie lat 30. XX wieku dokonali oni parcelacji swej ziemi, wskutek czego na obszarze dawnych sadów owocowych powstało mądrze zaplanowane i prawidłowo ukształtowane osiedle. Decyzję o parcelacji terenu i przekształceniu ich z rolnych na budowlane Borkowscy podjęli w 1936 roku. W celu dokonania podziału ziemi Bolesław Borkowski zatrudnił wykwalifikowanego geometrę. W wyniku parcelacji powstały 264 działki budowlane, o powierzchni od 400 do 800 m². Sprzedaż działek trwała w latach 1937-1939. Tym sposobem do wybuchu II wojny światowej praktycznie wszystkie znalazły już nowych właścicieli. W zbiorach rodziny Borkowskich zachował się ciekawy, odręcznie spisany dokument, zawierający imienny wykaz wszystkich nabywców działek, wraz z podaniem ich powierzchni oraz kosztu zakupu. Po upływie roku od rozpoczęcia parcelacji na Idalinie stanęło już kilkanaście pierwszych domów. Działki kupowali głównie robotnicy radomskich zakładów przemysłowych: Fabryki Broni, Zakładów Produkcji Masek Gazowych, a także kolejarze. Zgodnie z umową po wpłaceniu 2/3 wartości sprzedaży działka przechodziła na własność nabywcy (z odpowiednim zapisem w hipotece o przyszłej spłacie długu Borkowskim). Zachętą do kupna działek i osiedlenia się w Idalinie była specjalnie w tym celu wykonana makieta, pokazująca projekt wyglądu dzielnicy. Makietę umieszczono na wystawie sklepu elektrycznego „Siła”, mieszczącego się przy ul. S. Żeromskiego 51 – obok słynnej na całą Polskę restauracji Stanisława Wierzbickiego (później w oknie firmy „H. Derkaczowa” przy ul. Słowackiego 16). Znajdowała się więc w ścisłym centrum Radomia. Taki zabieg reklamowy właścicieli Idalina gwarantował powodzenie i szybkość w znalezieniu chętnych na zakup ziemi. Dodatkowo w lokalnej prasie regularnie pojawiały się ogłoszenia zachęcające do zamieszkania w „osiedlu-ogrodzie” Idalin. Interesującym artefaktem jest także wspomniana makieta przedstawiająca plan przyszłego zagospodarowania osiedla. Jeżeli przyjąć, że przedstawiała rzeczywistą koncepcję zabudowy osiedla (a nie była tylko atrakcyjną wizualnie „naciąganą” reklamą) – na Idalinie miało powstać ekskluzywne, nowoczesne osiedle-ogród (przypomnijmy – rozparcelowany został sad owocowy) z szeregiem modernistycznych budynków jednorodzinnych, podobnych do tych, które znajdują się w Radomiu np. przy ul. Mickiewicza. Niestety wybuch wojny zaprzepaścił realizację tak ambitnego projektu. Już podczas wojny na obszar osiedla zaczęła sprowadzać się ludność wiejska z podradomskich wsi (pierwotni nabywcy działek zaczęli je odsprzedawać ludności napływowej), przenosząc tu wraz ze sobą drewniane, zrębowe chałupy (wiele z nich zachowało się do dziś). Pomimo tego (i faktu niewątpliwego i nagannego zaniedbania głównej alei dzielnicy – ul. Mazowieckiej) historyczne osiedle Idalin do dziś stanowi pozytywny przykład właściwej, planowej parcelacji i urbanizacji przedmieścia Radomia z żywiołowego okresu międzywojnia. Przyglądając się historycznemu obszarowi dzielnicy „z lotu ptaka”, jak na dłoni widać, że jej uporządkowanie przestrzenne wyraźnie odcina się od późniejszej, miejscami chaotycznej zabudowy z czasów PRL.

Literatura, źródła:
Idalin, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 105.
P. Puton, Idalin. Z dziejów radomskiej dzielnicy, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2012, nr 1-4, s. 30-57.
M. Sławicki, Krótka historia urbanizacji dzielnicy Idalin w Radomiu, opracowanie niepublikowane, w zbiorach P. Putona.

Nazwa obiektu: W-70 / Ustronie

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Wielka płyta

Adres obiektu: Osiedle Ustronie przy ul. Jana Pawła II

Czas powstania obiektu: lata 70. XX w.

Projektant obiektu: Wielka płyta: Kazimierz Piechotka; osiedle Ustronie: Bogdan Jezierski i Marek Hryniewiecki

Zleceniodawca obiektu: osiedle Ustronie powstało na zlecenie Radomskiej Spółdzielni Mieszkaniowej kierowanej przez Józefa Grzecznarowskiego.

Historia obiektu:  W-70 było nową technologią budowlaną, opracowaną w latach 1967-70 przez zespół Kazimierza Piechotki (1919-2010) – żołnierza AK, powstańca warszawskiego, jednego z projektantów odbudowy zniszczonej podczas wojny stolicy. Polegała na zastosowaniu siatki modularnej, standaryzacji konstrukcji nośnej i stropów oraz typizacji podziału na mieszkania. Jej walorem było zwiększenie o ok. 15% średniej powierzchni użytkowej mieszkań, zapewnienie większych i widnych kuchni oraz umożliwienie dostępu do wszystkich pomieszczeń z przedpokoju. Technologia „W-70” pozwoliła rozwinąć budownictwo wielkopłytowe na niespotykaną dotąd skalę, przez co w polskich miastach powstały wielkie, liczące kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców, betonowe „blokowiska”.

W celu wdrożenia w życie tej technologii w 1969 r., w ramach Przedsiębiorstwa Elementów Budowlanych, powstała w Radomiu – pierwsza tego typu w Polsce – „Fabryka domów”. Mieściła się na Borkach, przy ul. Wierzbickiej. W niej po raz pierwszy w kraju uruchomiono pełną linię produkcyjną stypizowanych elementów konstrukcyjnych dla „W-70”, które po przetransportowaniu na miejsce mogły być w dość szybkim czasie „złożone” w całość. Co ciekawe tolerancja błędu przy wykonywaniu elementów budowlanych wynosiła tu zaledwie 2 mm, podczas gdy dotychczas tego typu zakłady działały z „precyzją” 2-3 cm. Radomska „Fabryka domów” była w stanie wyprodukować 6 tys. izb rocznie.

Pierwsze w Radomiu i Polsce bloki wykonane w tej technologii powstały przy ul. Grzybowskiej 7 oraz Olsztyńskiej 11 i 13 (os. „Nad Potokiem”). Montaż pierwszego, prototypowego bloku rozpoczął się 19 listopada 1970 r. Co ciekawe technologia „W-70” miała przyczynić się do skrócenia czasu budowy tego typu bloku z około 12-14 miesięcy do niespełna pół roku, a docelowo podobny 5-kondygnacyjny budynek miał być „składany” w zaledwie 45 dni! Rzeczywistość pokazała, że plany te były mocno oderwane od rzeczywistości i budowa pionierskich  bloków zakończyła się dopiero jesienią 1971 r. – i nie oznaczało to bynajmniej szczęśliwej wprowadzki mieszkańców. Jak na eksperymentalny i pionierski blok przystało – trzeba było pochwalić się nim „przed światem”. W tym też celu zorganizowana została specjalna ekspozycja prezentująca walory  mieszkaniowe uzyskane dzięki „W-70”. W pełni wykończono i przy udziale Instytutu Wzornictwa Przemysłowego wyposażono 12 przykładowych mieszkań – każde w odmiennej aranżacji. Jak pisała ówczesna prasa przy urządzaniu mieszkań zaprezentowano „wszystko na co aktualnie stać” rodzimy przemysł. Nie wszystko jednak w kraju było dostępne, stąd np. już zlewozmywaki importowano z Austrii, umywalki z Jugosławii, a „cichopłuczki” i sedesy z Francji. Tak przygotowana wystawa wnętrz stała się niemałą atrakcją – aby ją obejrzeć (i zobaczyć  bloki powstałe w pionierskiej technologii) ludzie zjeżdżali z całej Polski! Doświadczenia zdobyte na os. „Nad Potokiem” pozwoliły w pełni „rozwinąć skrzydła” budowlańcom podczas wznoszenia osiedla Ustronie. To, zbudowane w latach 1971-1980 dla ok. 30 tys. mieszkańców (117 bloków), stało się największym radomskim osiedlem z „wielkiej płyty”, wzorcowym przedsięwzięciem dla innych polskich miast. Osiedle ulokowano na lekko pofałdowanym terenie, co wykorzystane zostało do zastosowania specyficznego w mieście rozdziału ruchu pieszego i kołowego i wiązało się z wprowadzeniem licznych kładek nad drogami. Osiedle, stworzone w dużej mierze z 11-kondygnacyjnych wieżowców, uzyskało pełną infrastrukturę komunalną i społeczną a z miastem połączone zostało bezpośrednio dzięki budowie tunelu pod torami kolejowymi w ciągu ul. Grzecznarowskiego.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 203, 282.
Głębocki J., W-70 czyli kielecka fabryka domów, „Słowo Ludu”, 1970, Nr 350, s. 5.
Leśniak S., Gospodarka mieszkaniowa i komunalna w Radomiu, ”Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego”, 1974, T. 11, Z. 1-2, s. 69-71.
Maj E., Radom w półwieczu 1960-2010. Rozwój przestrzenny, Radom 2012, s. 132-142.
Nowacka A., Zamieszkać w nowym W-70, „Życie Radomskie”, 1971, Nr 279, s. 10.
Puton P., W-70 (Ulice, skwery, zaułki…), „Królowa Świata”, 2016, Nr 11, s. 16.
(T.M.), „W-70” na wysoki połysk. Wczoraj ruszyła budowa, „Życie Radomskie”, 1970, Nr 277, s. 6.
TMZ, Pokażmy nowe mieszkania. Wieści z ul. Grzybowskiej, „Życie Radomskie”, 1971, Nr 103, s. 6
Zając T.M., Ostatnie przygotowania do montażu budynków prototypowych metodą „W-70”, „Życie Radomskie”, 1970, Nr 228, s. 6.
Zając T.M., Podpatrzone przy ul. Grzybowskiej. Przed otwarciem, „Życie Radomskie”, 1971, Nr 267, s. 10.
ZAM, Bloki w technologii W-70, „Echo Dnia”, 1998, Nr 20, s. 7.

Nazwa obiektu: Osiedle XV-lecia (PRL)

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Piętnastolecie

Adres obiektu: obszar ograniczony od południa ul. Struga i Potokiem Północnym, od zachodu ul. Warszawską, od północy ul. 11 Listopada, od wschodu stadionem “Radomiaka”

Czas powstania obiektu: 1959-1968 r.

Projektant obiektu: Zdzisław Łuczyński i Jerzy Skrzypczak

Zleceniodawca obiektu: Radomska Spółdzielnia Mieszkaniowa

Opis obiektu: Osiedle charakteryzuje się połączeniem zabudowy różnej wysokości: od piętrowych domków jednorodzinnych po bloki jedenastokondygnacyjne, jednak głównie przeważają bloki 4-ro piętrowe.

Historia obiektu: Inicjatorem budowy osiedla był wybitny działacz socjalistyczny, dwukrotny prezydent Radomia – Józef Grzecznarowski. Osiedle zajmuje 40 ha powierzchni na byłych terenach poligonowych radomskich koszar. Zaplanowane było dla 25 tysięcy mieszkańców. Osiedle stanowi dobry przykład planowania mieszkalnej zabudowy wielorodzinnej. Projektanci osiedla zadbali o tereny rekreacyjne między blokami, miejsca do odpoczynku (osiedle całe tonie w zieleni). Ponadto zadbali oto żeby dzieci i młodzież miały blisko do szkoły nie tylko podstawowej (na osiedlu znajdują się 4 szkoły – w tym Liceum im. Marii Konopnickiej). Punkty handlowo-usługowe zlokalizowane są przy ul. J. Kusocińskiego i przy ul. B. Chrobrego. Na osiedlu znajduje się jedna z najlepszych cukierni radomskich “Wasilewscy”, której jednym z produktów firmowych jest ciastko o wdzięcznej nazwie “Radomianka” (radomska wariacja W-Zetki). Z racji na planową desakralizację tej przestrzeni kościół dla tej dzielnicy (p.w. Matki Bożej Miłosierdzia) wybudowany  został dopiero w latach 1978-1988 de facto poza obszarem osiedla (za Potokiem Północnym). W latach 70. ubiegłego stulecia w zachodniej części osiedla wybudowano 4 jednokondygnacyjne bloki w ramach tzw. dogęszczania zabudowy. Przy ulicy Warszawskiej zaraz za mostkiem na Potoku Północnym, umiejscowiony jest krzyż postawiony w 1933 roku upamiętniający Powstańców Styczniowych straconych przez Rosjan. Współczesną bolączką osiedla XV-Lecia jest nieskoordynowana termomodernizacja poszczególnych bloków mieszkalnych, zatracająca pierwotny urok i walory kompozycyjne budynków i całego zespołu zabudowy.

Literatura, źródła:

Zwolski Czesław, Radom i region radomski, Wydawnictwo Regionalne “Radomka”, Radom 2003.

Nazwa obiektu: Osiedle Planty

Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: Stare Planty, Osiedle Fabryki Broni

Adres obiektu: kwartał zamknięty ulicami: R. Traugutta, A. Dowkontta, T. Kościuszki

Czas powstania obiektu: 1923–1928 r.; rozbudowa 1950–1955 r.; 1956-1958 r.

Projektant obiektu: autor projektu z lat 1923-28 nieznany; autor rozbudowy powojennej – Romuald Gürtler

Zleceniodawca obiektu: Państwowa Fabryka Broni w Radomiu

Opis obiektu: Osiedle tworzą bloki 3 i 4-ro kondygnacyjne z charakterystycznymi dwuspadowymi dachami. Osiedle Planty jest założeniem jednorodnym stylistycznie. Do wystroju zewnętrznego budynków wykorzystano elementy historyzujące – neorenesansowe i neobarokowe. Boniowania w partii parteru, ślepe arkady i portyki, lizeny, szczyty zwieńczone sterczynami z kulami, proste opaski gzymsowe i kordonowe.

Historia obiektu: Budowę osiedla rozpoczęto jednocześnie z budową Fabryki Broni. Prace budowlane prowadziła Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych i Budowlanych „W. Paszkowski, F. Próchnicki i S-ka” z Warszawy. Jako pierwszy wybudowano dom mieszkalny dla wysoko kwalifikowanych pracowników Fabryki Broni, przy ul. Kościuszki 6. W latach II wojny światowej mieściła się w nim siedziba radomskiego Gestapo. Budynki mieszkalne dla pozostałych pracowników Fabryki Broni ustawiono obrzeżnie wzdłuż ulic z obszernymi podwórkami w środku. Następnie wybudowano Kasyno zakładowe, łaźnię, po drugiej stronie ulicy T. Kościuszki wzniesiony został przez Radomskie Towarzystwo Kursów Technicznych budynek dla Państwowej Średniej Szkoły Technicznej Kolejowej, oraz stadion sportowy im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Osiedle rozbudowano w latach 1950-55 według projektu opracowanego przez „Miastoprojekt” z Warszawy. Przy ul. T. Kościuszki w latach 1956-58 wybudowano 4 ośmiokondygnacyjne  punktowce (pierwsze tak wysokie budynki mieszkalne w Radomiu, z windami), według projektu S. Skibniewskiego. Łącznie w tym okresie wybudowano 37 budynków. Osiedle wyposażono w komplet budynków użyteczności publicznej – szkołę, przedszkole, oraz lokale usługowe. W latach późniejszych uzupełniono osiedle kilkoma budynkami – przy ul. R. Traugutta. Terenami zielonymi dla osiedla jest Park „Planty” założony w latach międzywojennych wzdłuż skanalizowanego i zasypanego Strumienia Południowego.

Artystyczne konteksty obiektu: Przestrzeń osiedla niejednokrotnie stawała się miejscem rozgrywania się wydarzeń ujętych w twórczości literackiej współczesnych pisarzy radomskich. Np. na Plantach mieszka policjant z wydziału dochodzeniowo-śledczego radomskiej “jedynki” Gerard Burzyński,  jeden z bohaterów kryminału Grzegorza Bartosa „Cukiereczek”.

Literatura, źródła:

E. Maj, Radomskie osiedla, „Radomir” 1989, nr 1, s. 3–15.
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009.