Posts in category: Place

1. Nazwa obiektu: Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty

1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: plac Czachowskiego

2. Adres obiektu: pomiędzy ulicami Malczewskiego, Wernera i Koszarową

3. Czas powstania obiektu: 1963 r.

3a. Najważniejsze przebudowy obiektu: 2015 r. – kompleksowa rewaloryzacja nawierzchni placu

4. Projektant obiektu: arch. Ryszard Rodak (1933-1996)

5. Zleceniodawca obiektu: władze miejskie Radomia

6. Opis obiektu: Plac znajduje się w ścisłym centrum miasta, od południa i zachodu otacza go ul. Koszarowa, od północy ul. Wernera, a od wschodu ul. Malczewskiego. Posiada kształt zbliżony do prostokąta o bokach około 100 x 85 m i powierzchnię wynoszącą 7,5 tys. m². Od strony ul. Koszarowej plac otaczają kamienice oraz fragment pustej pierzei po wyburzonej fabryczce. Pierzeję północną (w ciągu ul. Wernera) stanowi parterowy budynek z lokalami handlowymi. Od strony wschodniej zaś znajdują się zabudowania dawnego Szpitala św. Kazimierza (mieszczącego obecnie hotel) oraz parterowy budynek po dawnych koszarach. Plac urządzony jest jako skwer z licznymi drzewami i krzewami, ławkami i małą architekturą. Głównym jego elementem architektonicznym jest Mauzoleum płk. Dionizego Czachowskiego, przed którym znajduje się przestrzeń wyłożona czerwonymi betonowymi płytami. Ponadto na terenie placu umieszczony jest niewielki budynek (barak) mieszczący punkt sprzedaży biletów komunikacji miejskiej, zatoka przystankowa z wiatą oraz jedna ze stacji Radomskiego Roweru Miejskiego.

7. Historia obiektu: Teren, na którym powstał Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty, pierwotnie stanowił jeden z elementów zespołu koszarowego w Radomiu (stąd nazwa ulicy biegnącej obok). Na początku XIX w. w tym miejscu powstały zabudowania mieszczące stajnie i magazyny artyleryjskie stacjonującego w Radomiu 5. Pułku Piechoty Liniowej. To o tych właśnie zabudowaniach, stojących niegdyś na dzisiejszym Placu Żołnierzy 72. Pułku Piechoty, w 1820 r. pisał Julian Ursyn Niemcewicz: „Najpiękniejszą atoli Radomia ozdobą są stajnie artyleryi konnej i szopy na działa; są one tak gładko zbudowane, tak pięknie pomalowane, tak czysto trzymane, ogrodzone, iż w miniaturze można by je postawić za serwis od wetów”. W budynku stojącym niegdyś wzdłuż dzisiejszej ul. Wernera w czasach zaboru rosyjskiego mieściła się koszarowa cerkiew. Ostatnie budynki tego kompleksu, stojące na terenie dzisiejszego placu, rozebrane zostały na przełomie lat 50. i 60. XX w. Otworzenie tej przestrzeni umożliwiło wytypowanie tego miejsca jako nowa lokalizację odbudowywanego Mauzoleum płk. Dionizego Czachowskiego. Decyzja o tym zapadła wiosną 1963 r. i motywowana była zarówno setną rocznicą wybuchu powstania styczniowego, jak i stuleciem zgonu Czachowskiego, które przypadało 6 listopada. Choć samo Mauzoleum udało się na rocznicę odbudować, jego wykończenie (umieszczenie na szczycie odlewu orła projektu Jakuba Zajdensznira) i zagospodarowanie samego placu przeciągnęło się do jesieni 1964 r. Nie obyło się bez różnych kontrowersji. Znany radomski regionalista i historyk powstania styczniowego Witold Dąbkowski ubolewał nad chaotycznym zagospodarowaniem otoczenia mauzoleum, czyli nad wyglądem samego placu i jego najbliższego otoczenia Przy ul. Koszarowej znajdowała się rudera po dawnej fabryczce (wyburzona ostatecznie dopiero w 2007 r.), od strony ul. Malczewskiego widok przesłaniała stacja benzynowa. Wtórował mu dziennikarz Andrzej Mędrzycki, który do niekorzystnego obrazu dorzucił jeszcze widok ruder z zaplecza dawnego kina „Przyjaźń” (dziś „Resursa Obywatelska”). Sprawę planowanego wyglądu nowo powstającego placu tłumaczył w prasie jego projektant – Ryszard Rodak. Co ciekawe, pierwotny plan zakładał, że plac miał zostać znacznie poszerzony w stronę południową (względem stanu obecnego), a na miejscu skrzyżowania ulic Wernera i Malczewskiego miało powstać duże rondo, zajmujące północno-wschodni fragment placu. Do realizacji takiego wariantu układu komunikacyjnego jednak nigdy nie doszło, gdyż wiązałoby się to z koniecznością wyburzenia Rogatki Warszawskiej, czemu zdecydowanie sprzeciwił się mjr Michał „Brzęk” Osiński – Prezes Klubu Miłośników Radomia i Ziemi Radomskiej. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest to, że Mauzoleum Czachowskiego nie znajduje się dziś na centralnym miejscu placu, lecz jest przesunięte w lewo (na południe). Warto zaznaczyć, że nazwa placu nadana została oficjalnie przez Miejską Radę Narodową Radomia dopiero w 1981 r., w nawiązaniu do położonych w pobliżu dawnych koszar wojskowych, w których w okresie międzywojennym stacjonował 72. Pułk Piechoty, mający za patrona płk. Dionizego Czachowskiego. Nim to się stało, radomianie mówili o „placu obok szpitala”, lub „placu Czachowskiego” (o taką nazwę postulował Dąbkowski). Pierwotnie teren przed mauzoleum posiadał nawierzchnię asfaltową. Została ona zastąpiona betonowymi płytami w kolorze czerwonym podczas kompleksowego remontu w 2015 r. Nową nawierzchnię z kostki brukowej uzyskały wówczas także wszystkie alejki na placu. Odnowione zostało także Mauzoleum płk. D. Czachowskiego. W 2017 r. na Placu Żołnierzy 72. PP ulokowana została jedna ze stacji Radomskiego Roweru Miejskiego.

7a. Artystyczne konteksty obiektu: Od 2013 r. na Placu Żołnierzy 72 Pułku Piechoty odbywa się jedna z inscenizacji towarzyszących corocznym obchodom rocznicy wybuchu powstania styczniowego.

8. Literatura, źródła:

AKA, Wokół mauzoleum (Z różnych stron ), „Gazeta Radomska” 2015, nr 40, s. 2.

Dąbkowski W., Pomnik i sceneria. W rocznicę śmierci płk. D. Czachowskiego, „Życie Radomskie” 6 XI 1963, nr 265, s. 6.

Frączek D., Czy radomski Plac Żołnierzy 72. Pułku Piechoty zmieni się?, „Głos Radomski” 2015, nr 7, s. 5.

Krupa M., Nazwy ulic i placów Radomia, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1996, t. XXXI, z. 1-4, s. 181.

Mędrzycki A., A na zapleczu straszą rudery. Obojętność czy brak konsekwencji?, „Życie Radomskie” 30 XI 1963, nr 285, s. 6.

Plac Żołnierzy 72 Pułku Piechoty, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 224.

pt, Odnowione Mauzoleum, „Gość Niedzielny” 2015, nr 49, dod. „Gość Radomski Ave”, nr 49, s. II.

Rodak R., Na placu o wielkomiejskiej randze. Wokół pomnika płk. Czachowskiego, „Życie Radomskie” 22 XI 1963, nr 278, s. 6.

Tu stanie pomnik Czachowskiego, „Życie Radomskie” 26 XI 1963, nr 281, s. 6.

1. Nazwa obiektu: Plac Dworcowy

1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: „Pod zegarem”

2. Adres obiektu: Przed budynkiem dworca kolejowego, na styku ulic Traugutta i Beliny-Prażmowskiego

3. Czas powstania obiektu: 1885 r.

3a. Najważniejsze przebudowy obiektu: 1940 r. – budowa basenu przeciwpożarowego na środku placu; połowa lat 70. XX w. – zmniejszenie owalnej wysepki na placu; początek lat 90. XX w. – likwidacja klombu z basenem przeciwpożarowym i budowa na ich miejscu zatok parkingowych; 2011-2013 – przebudowa zatok parkingowych, peronów przystankowych i nawierzchni placu

4. Projektant obiektu: nieznany

5. Zleceniodawca obiektu: Zarząd Drogi Żelaznej Iwanogrodzko-Dąbrowskiej

6. Opis obiektu: Plac usytuowany jest przed budynkiem dworca kolejowego, którego bryła stanowi jego południową pierzeję. Od strony wschodniej pierzeję placu wyznacza bryła budynku Poczty Polskiej, od zachodniej zaś – częściowo – zabudowania stacji paliw. Od strony północnej Plac Dworcowy otwarty jest na wylot prowadzącej do centrum miasta ul. Traugutta (dawnej Długiej). Naturalnym przedłużeniem otwartej przestrzeni Placu Dworcowego są skwery znajdujące się po północnej stronie ul. Beliny-Prażmowskiego. Obszar placu w centralnej części, na osi budynku dworca, wypełniają zatoki parkingowe. Po zachodniej stronie znajdują się trzy perony przystankowe dla autobusów komunikacji miejskiej, a po wschodniej – rząd zatok parkingowych, miejsca postojowe dla taksówek oraz, za pasem zieleni z drzewami, wyłożony płytami chodnikowymi ciąg wzdłuż budynku Poczty Polskiej, prowadzący od tunelu do przejścia dla pieszych.

7. Historia obiektu: Plac dworcowy powstał wraz z przeprowadzeniem przez Radom linii kolejowej i wzniesieniem budynku stacyjnego. Finalizacja prac nastąpiła na początku 1885 r. Ziemię pod gmach dworca i plac ofiarował Karol Potkański (1861-1907), właściciel dóbr ziemskich Prędocinek, na terenie których (poza granicami miasta) ulokowano dworzec. Pierwotnie plac ukształtowany był jako prostopadle ułożony względem budynku dworca owalny klomb, będący wygodnym podjazdem do budynku stacyjnego dla dorożek. Taki kształt klombu przetrwał aż do połowy lat 70. XX w. W pierwszej połowie XX w. na środku klombu rosły niskie drzewa i krzewy. Początkowo (lata 20. XX w.) owal otaczało ogrodzenie z drewnianych sztachet, później (lata 30.) zastąpiono je niskim parkanem w postaci regularnie rozstawionych słupków połączonych rurkami. W 1940 r. okupant niemiecki przebudował klomb, nie zmieniając jednak jego kształtu. Wycięte zostały wszystkie drzewa i krzewy, usunięty parkan, a na środku owalu wybudowano basen przeciwpożarowy, który istniał aż do początku lat 90. XX w. W tym czasie z placu roztaczał się znakomity widok na monumentalną bryłę kościoła pw. Opieki Najświętszej Maryi Panny (obecnie katedry). Plac Dworcowy przebudowany został w połowie lat 70. XX w., w czasie kiedy Radom uzyskał status miasta wojewódzkiego. Pierwotny klomb usytuowany symetrycznie względem budynku stacji przekształcony został w ten sposób, że jego północna część została znacznie zmniejszona, celem umożliwienia wjazdu na plac w linii prostej z ul. Traugutta. Skraj klombu sięgnął wówczas brzegu basenu przeciwpożarowego. Ten zlikwidowany został ostatecznie na początku lat 90., kiedy nastąpiła gruntowna przebudowa klombu, a de facto jego likwidacja – gdyż na jego miejscu urządzone zostały dwa rzędy miejsc parkingowych, a sam wydłużony owal uzyskał nawiązanie symetryczne do ul. Traugutta (skośne względem budynku stacji kolejowej). Ostatnia przebudowa Placu Dworcowego miała miejsce w latach 2011-2013, kiedy odnawiany był także sam budynek stacyjny. Przywrócony został układ symetryczny względem budynku dworca – podwójny rząd miejsc parkingowych usytuowany został prostopadle do gmachu stacji PKP. Powstał niewielki skwer ze stylizowanymi latarniami, posadzono cztery lipy, z których jedna niestety uległa zniszczeniu (dotąd nie nasadzono w jej miejscu nowego drzewa). W zachodniej części powstały nowe perony przystankowe dla autobusów komunikacji miejskiej (do dwóch istniejących dobudowano dodatkowy trzeci), wyposażone w dynamiczny system informacji pasażerskiej. Cała powierzchnia przeznaczona dla ruchu pieszego wyłożona została granitowymi płytami. Nowej aranżacji wymaga wschodnia część placu, znajdująca się za pasem zieleni, łącząca wyjście z tunelu dworcowego (oddany do użytku w 1969 r.) z przejściem dla pieszych przez ul. Beliny-Prażmowskiego. Przez lata bolączką tego miejsca były liczne budki handlowe, gdzie w sposób nie przystający dla tego reprezentacyjnego charakteru miejsca sprzedawano różnorakie towary (do tej pory działa jeszcze jedna z budek). Ciekawostką jest, że Plac Dworcowy nie istnieje oficjalnie w spisie ulic i placów Radomia (choć odnotowany został w protokole z 1968 r.). Nie przeszkadza to niektórym z instytucji działających w tym miejscu podawania go jako swojego adresu.

8. Literatura, źródła:

AK, Plac czeka z remontem na wiosnę. Dworzec PKP, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2013, nr 81, s. 24.

AK, Plac dworcowy będzie gotowy za cztery dni? PKP: zdążymy, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2012, nr 135, s. 23.

Kępka A., Dostali jeszcze miesiąc. Dworzec PKP i plac przed nim wciąż w remoncie, „Gazeta Wyborcza – Radom” 2012, nr 177, s. 21.

Krupa M., Nazwy ulic i placów Radomia, „Biuletyn Kwartalny Radomskiego Towarzystwa Naukowego” 1996, t. XXXI, z. 1-4, s. 185.

ZAM, Ciasno przed dworcem. Ulica Wojciecha Michała Drzymały i plac Dworcowy (Drogowskaz ), „Echo Dnia” 1999, nr 270, s. 9.