Nazwa obiektu: Cmentarz ewangelicki
Adres obiektu: ul. Kielecka 44, róg z ul. Wolanowską
Czas powstania: 1833 r.
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Radomiu
Opis obiektu: Cmentarz ewangelicki posiada kształt nieregularny, zbliżony do wieloboku, dostosowany do lokalizacji w narożniku skrzyżowania ulic Kieleckiej i Wolanowskiej. Ogrodzony jest murem ceglanym, otynkowanym, podzielonym lizenami na przęsła. Główna brama została wzniesiona w formie filarowej arkady, zwieńczonej trójkątnym szczytem z otwartą arkadką na sygnaturkę. W prostokątnych płycinach umieszczono tablice pamiątkowe, lewa z datą założenia cmentarza, druga z datą obmurowania. Istniejący układ przestrzenny i komunikacyjny wynika z etapowego rozwoju nekropolii. Czytelne kwatery są małe i liczą do kilkunastu grobów. Najstarsza część usytuowana jest wzdłuż alei głównej prowadzącej od bramy. Zachowane, najcenniejsze nagrobki wznoszone były w 2 poł. XIX w. i na pocz. XX w. Trzynaście z nich zostało wpisanych do rejestru zabytków Nr B-113 z dnia 23.03.2007 r. Występuje zróżnicowanie form i typów nagrobków: krzyż na pniu i skale, obelisk na cokole, grobowiec z rzeźbą, grobowiec z krzyżem na cokole, stela. Wykonane są z piaskowca, żeliwa i granitu. Powstały głównie w miejscowych pracowniach (Franciszka Hebdzyńskiego, Piotra Leona i Józefa Staniszewskich). Jednakże część z nich pochodzi ze znanych warszawskich i lubelskich warsztatów kamieniarskich, np. Lubowieckiego, Stanisławskiego, Bartnickiego, Turka, czy też Jana Nowaka z Lublina. Na nagrobkach zachowały się inskrypcje w języku niemieckim, polskim, szwedzkim i rosyjskim. Najpiękniejszy jest grobowiec rodziny Arnekkerów, który wieńczy piękna figura kobiety opartej o skałę. Nagrobek ten w 2018 r. poddany został rewaloryzacji. Nekropolia została wpisana do rejestru zabytków pod nr 173/A/82 z dnia 3 maja 1982 r.
Historia obiektu: Cmentarz ewangelicki w Radomiu powstał w 1833 r. po wielu latach starań, których efektem było uzyskanie oficjalnej zgody Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchowych i Oświecenia Publicznego. Początkowo cmentarz był otoczony jedynie fosą i szpalerami drzew. W 1859 r. obszar nekropolii został powiększony w kierunku południowym i zachodnim i ogrodzony murem z bramą. Głównym darczyńcą w tym czasie był asesor farmacji Adolf Fricke, który także nadzorował prace budowalne na cmentarzu. Dzwon bramny został zakupiony przez Ewę z Czerwińskich Reich. Kolejnego powiększenia nekropolii dokonano w 1893 r. w stronę południową. Wybudowano domek grabarza i stróża. Podczas I wojny światowej cmentarz pełnił funkcję miejsca pochówku żołnierzy armii pruskiej i austro- węgierskiej. W 1934 r. podwyższono mur ogrodzenia. Po ostatniej wojnie cmentarz pozostawiony był bez dozoru i ulegał licznym aktom dewastacji. Od lat 70. XX w. podejmowano wiele działań zmierzających do zachowania tego cennego obiektu. Przeprowadzono prace ewidencyjne i inwentaryzacyjne. Od 2003 r. cmentarzem opiekują się uczniowie Zespołu Szkół Ekonomicznych w Radomiu. W 2008 r. opracowana została dokumentacja — inwentaryzacja grobów i zieleni na cmentarzu, przy udziale środków finansowych Gminy Miasta Radomia. W 2009 r. wytyczono i wykonano alejki na cmentarzu wraz z placem gospodarczym w ramach większego projektu zagospodarowania cmentarza ewangelicko-augsburskiego i budowy lapidarium. Na cmentarzu spoczywa wielu znanych i zasłużonych mieszkańców Radomia, między innymi: pastor Henryk Tochtermann, lekarz Adolf Tochtermann, malarz Karol Hoppen, członkowie rodziny Karschów — znanych przemysłowców radomskich.
Artystyczne konteksty obiektu: Teren cmentarza ewangelickiego był miejscem kulminacyjnym organizowanej przez Ośrodek Kultury i Sztuki „Resursa Obywatelska” imprezy „Anima Urbis – Dusza Miasta” w 2015 r. Mieszkańcy miasta o północy w jedną z czerwcowych najkrótszych nocy wspominali tu zacnych radomian pochowanych na cmentarzu i wysłuchali koncertu akordeonowego Piotra Zarzyki.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 37.
J. Kłaczkow, Historia Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Radomiu, Radom 2006.
A. Penkalla, M. Ostrowska-Lis, Radom. Cmentarz ewangelicki. Teczka ewidencyjna, Kielce 1986.
T. Gola, Wielokulturowe dziedzictwo Radomia, „Renowacje i Zabytki” 2014, nr 1, s. 80-93.
Dodaj wspomnienie