Nazwa obiektu: Domy Gąski i Esterki
Adres obiektu: Rynek 4/5
Czas powstania obiektu: XVII wiek (Dom Esterki odbudowany w l. 50. XX w, na starych fundamentach)
Projektant obiektu: nieznany (autorami odbudowy Domu Esterki byli: Franciszek Okowiński i Marian Majewski, wnętrza zaprojektował Alfons Pinno)
Zleceniodawca obiektu: Dom Gąski – Stanisław Gąska; Dom Esterki – Ignacy Gaczkowski
Opis obiektu: Dom Gąski – jednopiętrowy, trójosiowy, z sienią z boku i jednobiegową klatką schodową, fasada z barokowym wolutowym szczytem, rozczłonkowanym pilasterkami, o dwóch kondygnacjach, zwieńczonym trójkątnie. Dom Esterki – jednopiętrowy, czteroosiowy, podpiwniczony, z jednobiegową klatką schodową, fasada z barokowym wolutowym szczytem zwieńczonym trójkątnie.
Historia obiektu: Dom Gąski wystawił rajca miejski Stanisław Gąska. Według tradycji kwaterował w nim dwukrotnie król szwedzki Karol Gustaw; pod koniec XVIII wieku mieściła się w nim apteka Christiana Valentino, zaś pod koniec XIX wieku skład piwa. Po II wojnie światowej przeszedł w ręce państwa. W roku 1954 został gruntownie wyremontowany i zaadoptowany do celów wystawienniczych. Dom Esterki uważany jest za jeden z najstarszych murowanych budynków mieszkalnych w Radomiu. Wystawiony został przez mieszczanina radomskiego Ignacego Gaczkowskiego. Miejscowa tradycja powstanie kamienicy wiąże w czasami Kazimierza Wielkiego i jego kochanki pochodzenia żydowskiego – Esterki. Właśnie w tej kamienicy miała zamieszkiwać, kiedy król przebywał w Radomiu, a na schadzki przychodził do niej podziemnym przejściem pod Rynkiem z zamku. W czasie okupacji niemieckiej rozebrany do piwnic. W latach 50. XX wieku odbudowany z pieniędzy Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy (informuje o tym kamienna tablica na fasadzie frontowej). Odbudowana kamienica nie jest wierna kopią swojej poprzedniczki, swoim wyglądem nawiązuje do Domu Gąski. Wnętrze zaadaptowano na potrzeby wystawiennicze. W odbudowanej kamienicy siedzibę znalazło Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych (pierwsze tego typu w powojennej Polsce), słynące z organizacji Salonów Zimowych – wystaw sztuki współczesnej. W latach 1975-1990 swoją siedzibę w obu kamienicach miało Biuro Wystaw Artystycznych. Po jego likwidacji zarząd nad kamieniczkami sprawuje Muzeum im. Jacka Malczewskiego. W latach 1990–2018 mieściło się w Domach Gąski i Esterki – Muzeum Sztuki Współczesnej, obecnie jego zbiory zostały przeniesione do Mazowieckiego Centrum Sztuki Współczesnej “Elektrownia”, a budynki mają być poddane generalnemu remontowi.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012.
Dodaj wspomnienie