Nazwa obiektu: Dom Podworskich
Inne, zwyczajowe/ potoczne nazwy obiektu: “Narodówka”
Adres obiektu: ul. Stefana Żeromskiego 37 (dawna Lubelska)
Czas powstania obiektu: 1866-1867 r.
Projektant obiektu: Antoni Kacper Wąsowski – budowniczy guberni radomskiej w latach 1861-65
Zleceniodawca obiektu: małżeństwo Andrzej i Teofilia Podworscy
Opis obiektu: Obiekt wpisany do rejestru zabytków pod nr 427/A/90 z dnia 11.05.1990 r. Budynek zwany dawniej “Narodówką” wzniesiony został w miejscu prestiżowym i już wówczas mocno wyeksponowanym – przy placu przed siedzibą Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego. Lokalizacja oraz sąsiedztwo wymogły utrzymanie reprezentacyjnego wykończenia elewacji nie tylko frontowej, lecz także i szczytowej – od strony placu, od lat zwanego „fontannami”. Zwarta bryła o eleganckich proporcjach otrzymała neorenesansowy wystrój elewacji. Fasada rozpoczynająca dalszą część pierzei ulicy Żeromskiego artykułowana jest sześcioma osiami. W poziomie dzieli się na wyodrębnione kompozycyjnie trzy kondygnacje oraz nadbudówkę w formie mezzanino (półpiętra). Wysoki parter przeznaczony jest obecnie na cele usługowe, łącznie z przekształconą częścią pierwotnej strefy wejściowej do kamienicy; udekorowany został wysuniętym cokołem oraz delikatnym rysunkiem boniowania, a zwieńczony fryzem, który stanowi zarazem podstawę dla obramienia okiennego piętra składającego się z cokołu, profilowanej opaski okiennej oraz odcinkowego naczółka z ząbkowaniem. Ponad nim przeciągnięto prosty gzyms podokienny dzielony drobnymi konsolkami, służącymi jako oparcie dla profilowych opasek otworów okiennych drugiego piętra. Okna tej kondygnacji nie dość, że są nie tylko niższe od tych na pierwszym piętrze, lecz także – posiadają skromniejszą oprawę. Ich obramianie składa się profilowanej opaski zwieńczonej prostym naczółkiem w formie gzymsu. Powyżej wprowadzono trójstrefowe zwieńczenie nawiązujące do antycznego belkowania złożone z architrawu, fryzu oraz masywnego gzymsu koronującego. Fryz ten jest jednym z piękniejszych i bardziej oryginalnych przykładów detalu architektonicznego w skali Radomia; przedstawia on putta, czyli dziecięce aniołki trzymające rozciągnięte między sobą girlandy kwiatów. Warto przyjrzeć się także uważniej rozciągniętemu powyżej rozbudowanemu zwieńczeniu, na który składają się gzyms, ząbkowanie, perełkowanie oraz konsole z palmetami i typowo renesansowe rozety wspierające najbardziej wysunięty odcinek. Powyżej dołożono półpiętro, którego jedyną dekoracją są proste pilastry. Ściana szczytowa pozbawiona okien podziałami nawiązuje do frontu: przeciągnięto na nią cokół, boniowanie, fryzy, gzymsy kordonowe (międzykondygnacyjne) i koronujący. Wysokość pięter zajmują trzy blendy, których półokrągłe zamknięcia położone zostały w obrębie drugiego piętra. W ich przyłączach umieszczono cztery rzeźby z popiersiami przedstawiającymi najprawdopodobniej Platona, Sokratesa, Cezara oraz – co nie jest pewne – Arystotelesa. Na wysokości nadbudowanego półpiętra wprowadzono schodkową attykę zwieńczoną drewnianym akroterionem. Wnętrze klatki schodowej kryje piękne schody.
Historia obiektu: Kamienicę wzniesiono w latach 1866-1867 na posesji należącej do małżeństwa Andrzeja i Teofili Podworskich. Budowa kamienicy tak reprezentacyjnym miejscu – tj. w sąsiedztwie siedziby Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego – wymagała od nich dokonania specjalnych uzgodnień projektu pod względem estetycznym z samym Towarzystwem. W 1902 r. arch. August Załuski wykonał plan budynków gospodarczych usytuowanych w podwórzu kamienicy. Podworscy byli także właścicielami Apteki “Pod Białym Orłem” (prosperującej przy ul. Żeromskiego 5 do 2013 r.). Zarówno apteka jak i dom właścicieli słynęły z działalności konspiracyjnej. Andrzej Podworski był z tego powodu represjonowany przez władze carskie, a samą kamienicę na początku XX w. zaczęto potocznie nazywać “Narodówką”. Patriotyczna działalność utrzymywała się w tym budynku w kolejnych dziesięcioleciach; przed II wojną światową mieściła drogerię, której właściciel – Krotke w czasie okupacji przemycał medykamenty do radomskiego getta. Mieszkańcami kamienicy byli także żołnierz kampanii wrześniowej, czy łączniczka AK. Po wojnie kamienicę przeznaczono na lokale komunalne, w parterze mieściły się cukiernia i drogeria z oryginalnym wyposażeniem. Układ I piętra przekształcono na potrzeby Banku Spółdzielczego, później ponownie zmieniając na cele mieszkalne. W 1990 r. własność wróciła do spadkobierców, którzy w 2010 roku podjęli się remontu zaniedbanej i zniszczonej już wówczas elewacji i dachu. Niemałym trudem, dzięki staraniom właścicieli, udało się pozyskać na te prace dofinansowanie z budżetu miasta. Pieczołowicie przeprowadzone prace konserwatorsko-restauratorskie przy elewacji i odtworzenie oryginalnej stolarki okiennej wg pierwowzoru przywróciło „Narodówce” reprezentacyjność i majestat, które przyświecały inwestorom podczas budowy tego znamienitego obiektu.
Literatura, źródła
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 57-58.
W.M. Kowalik, Towarzystwo Kredytowe i Narodówka, „Wczoraj i Dziś Radomia” 2002, nr 2, s. 5-8.
Dodaj wspomnienie