Dom Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego im. Bekermanów

Nazwa obiektu: Dom Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego im. Bekermanów

Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Przytułek Żydowski/Dom Starców i Sierot/ Niepubliczna Szkoła Podstawowa im. J. Słowackiego

Adres obiektu: ul. Warszawska 3

Czas powstania obiektu: 1913 r.

Projektant obiektu: nieznany

Zleceniodawca obiektu: Samuel Rufin Bekerman

Opis obiektu: Jest to budynek piętowy, murowany z czerwonej cegły i nieotynkowany. Posiada charakterystyczną elewację utrzymaną w modnym na przełomie XIX i XX w. stylu neogotyckim. Elewacja frontowa budynku jest 13-osiowa, podzielona w sposób symetryczny kilkoma ryzalitami. Od strony tylnej budynek posiada symetrycznie umieszczoną dobudówkę (częściowo współczesną – zharmonizowaną z oryginalnym obiektem). Dach budynku jest wielospadowy, kryty blachodachówką. Współcześnie do oryginalnego budynku dobudowywana jest sala gimnastyczna.

Pierwotnie budynek na szczycie elewacji frontowej posiadał czworoboczną wieżę. Od strony ogrodu znajdował się ganek zwieńczony dwiema wieżyczkami, na których szczycie umieszczone były Gwiazdy Dawida. Elementy te nadawały budynkowi jednoznacznie judaistyczny charakter. Zostały usunięte w czasie II wojny światowej.

Historia obiektu: Dom Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego powstał w peryferyjnej dzielnicy Radomia – Obozisku wskutek inicjatywy Samuela i Sany Bekermanów, którzy w 1893 r. uczynili zapis na jego utworzenie, przeznaczając na ten cel 600 rubli rocznie od spadku po nich. Zamiar powołania placówki opiekuńczej uskutecznił Samuel Rufin Bekerman, tworząc w 1912 r. Fundację Bekermanów, która dysponowała kwotą 30 tys. rubli. Już 16 marca 1913 r. oddano do użytku okazały budynek, przeznaczony pierwotnie tylko dla starców wyznania mojżeszowego. Wkrótce po wybudowaniu, w czasie I wojny światowej, w budynku zlokalizowano żydowski szpital zakaźny posiadający około 30 łóżek. Obiekt do swej pierwotnej funkcji wrócił wkrótce po zakończeniu wojny, od sierpnia 1920 r. stał się także domem dziecka dla żydowskich sierot, których przebywało tu nawet 70. Młodszym podopiecznym zapewniano edukację szkolną, starszym – naukę i zdobywanie praktyki zawodowej w przyszkolnych warsztatach. Obiekt utrzymywany był przez instytucję noszącą nazwę Dom Sierot Żydowskich, która w zamian za gościnę zobowiązała się opiekować starszymi pensjonariuszami. W 1927 r. Żydowska Gmina Wyznaniowa w Radomiu przejęła na siebie zarząd Fundacji Bekermanów i jej majątek.

W latach II wojny światowej (od 1940 r.) decyzją Niemców w obiekcie ponownie umieszczony został żydowski szpital zakaźny. Istniał on do sierpnia 1942 r. (do czasu likwidacji getta). Wymordowano wówczas wszystkich pensjonariuszy domu. Po zakończeniu wojny zdewastowany budynek przytułku został gruntownie wyremontowany ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Początkowo – w 1950 r. – planowano umieścić tu szkołę pielęgniarską, ostatecznie jednak w 1954 r. obiekt przekazano na potrzeby oświaty i ulokowano tu Publiczną Szkołę Podstawową nr 27. Po jej likwidacji obiekt przejęli rodzice dzieci dotychczas tu uczęszczających. Utworzyli stowarzyszenie „Sami dla Siebie” i zorganizowali Niepubliczną Szkołę Podstawową im. Juliusza Słowackiego. W 2016 r. na odsprzedanej części działki dawnego Domu Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego wybudowany został biurowiec „Temida”.

Artystyczne konteksty obiektu: Widok Domu Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego oraz jego pensjonariuszy został utrwalony na filmie z lat 30. XX w., ukazującym żydowski Radom.

Literatura, źródła:
Dom Starców i Kalek Wyznania Mojżeszowego im. Beckermanów, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 59.
Szlak Pamięci Radomskich Żydów „Ślad” – folder, Radom 2017.
Wywózka sierot i starców, w: Księga Radomia. Historia zgładzonej przez nazistów społeczności żydowskiej w Polsce, red. Z. Wieczorek, Radom 2017, s. 150.