1. Nazwa obiektu: Fabryka Bryczek i Powozów Karola Nakoniecznego
2. Adres obiektu: ul. Traugutta 39
3. Czas powstania obiektu: 1906 r.
4. Projektant obiektu: nieznany
5. Zleceniodawca obiektu: Karol Nakonieczny (zm. 31 XII 1958 r.)
6. Opis obiektu: Fabryka Bryczek i Powozów Karola Nakoniecznego znajduje się przy zbiegu ulic Traugutta (dawniej Długiej) i Narutowicza. Tworzy ją niewielka nieruchomość składająca się z podwórza oraz zabudowań z początku XX wieku: piętrowego budynku stojącego plecami do sąsiedniej oficyny z ul. Traugutta 41, którego niższa kondygnacja spełniała funkcje rzemieślnicze, górna zaś przeznaczona była na mieszkanie właściciela; właściwych budynków fabrycznych, zlokalizowanych od strony ul. Narutowicza, tworzących kształt litery „U” (ta część zakładu została zburzona w 2012 r.). W okresie rozkwitu działalności najważniejszym punktem warsztatu było palenisko, nazywane przez właściciela „kotliną kowalską”. Obok stało kowadło, dalej szlifierka, tokarka, spawarka i inne sprzęty. Od strony ulicy Traugutta na teren fabryki prowadzi ozdobna, kowalskiej roboty brama z bogatą symboliką. Na furtce ukazany jest w artystyczny sposób orzeł, na przęsłach bramy zaś inicjały właściciela „K” i „N”, numer posesji „39”, herb Radomia oraz symbol rzemiosła kowalskiego (kowadło, młot i fragment koła zębatego). W górnych segmentach bramy i furtki ukazane są jaszczury i motyle. Także w dalszej części ogrodzenia ukazany jest w kole orzeł polski (obecnie zasłonięty banerami reklamowymi).
7. Historia obiektu: Początki działalności Fabryki Bryczek i Powozów Karola Nakoniecznego sięgają 1906 roku. Firma od samego początku działała w tym samym miejscu (jej dawny adres – sprzed zmiany nazwy ulicy w 1932 r. i odwrócenia kierunku biegu numeracji posesji – to Długa 30) i posiadała charakter przedsiębiorstwa rodzinnego (choć w lepszych czasach zatrudniała uczniów: kowali, stolarzy, malarzy). Głównym przedmiotem jej działalności była produkcja bryczek, dorożek, wolantów, karet, powozów i sań. Wyroby fabryki uchodziły za dobre jakościowo i cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród nabywców. Kupowali je ziemianie, hrabiowie, proboszczowie, fabrykanci, a także inne znane w mieście, regionie i kraju osobistości. Wyroby zakładu do dziś znajdują się w wielu miejscach Polski, np. w Łańcucie, czy stadninach w Kozienicach i Popielnie. W okresie PRL-u wśród mieszkańców Radomia krążyła legenda, że bryczkę w zakładzie Nakoniecznego zamówił sam Józef Piłsudski (według innej relacji – prezydent Ignacy Mościcki). Wprawdzie właściciele temu zaprzeczali, natomiast potwierdzili, że powóz z ich fabryki zamówił np. ambasador Belgii. Pojazdy wyprodukowane przez Nakoniecznego trafiały także na inne zagraniczne rynki – między innymi do Czech czy na Węgry. W okresie prosperity zakładu (lata międzywojenne) w fabryce produkowano jeden pojazd tygodniowo, a jej właściciel w 1933 r. wybrany został członkiem Rady Nadzorczej Kasy Pożyczkowej Przemysłowców Radomskich.
Po śmierci założyciela w końcu 1958 r. firmę przejął jego syn Karol Tadeusz Nakonieczny. Wraz z rozwojem motoryzacji malało zapotrzebowanie na tradycyjne bryczki i powozy (zamówienia na bryczki niemalże zanikły około 1970 r.). Fabryka zmieniła profil działalności – nadal zajmowała się renowacją bryczek i powozów (m.in. dla Muzeum Wsi Radomskiej, gdzie znajduje się kilka pojazdów produkcji Nakoniecznego), ale realizowała także zlecenia wykonywania żelaznych bram, krat czy ogrodzeń. W latach 80. XX w. dawna fabryka była już tylko jednoosobowym zakładem rzemieślniczym. Ostatni właściciel zakładu zmarł 9 VI 2000 r.
Za wymowny koniec wiekowej tradycji Fabryki Bryczek i Powozów Karola Nakoniecznego można uznać czerwiec 2012 r. Wtedy to wyburzone zostały zabudowania dawnej fabryki, po tym jak zawaliła się część dachu obiektu, grzebiąc symbolicznie w gruzach ostatnią, niedokończoną bryczkę. Obecnie teren dawnej fabryki porastają chaszcze, a piękna, zabytkowa brama zaczyna się rozpadać, świadcząc dobitnie o definitywnym końcu epoki pojazdów konnych.
8. Literatura, źródła:
Fabryka Bryczek i Powozów Nakoniecznego Karola, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 73.
M. Rusek, Powóz zabiorą do Skansenu?, „Gazeta Wyborcza” Radom, 2012, nr 137, s. 23.
K. Kasińska, Ostatni z Radu, „Tygodnik Radomski” 1983, nr 35, s. 8-9.
https://hnwu2l.webwavecms.com/traugutta-39
Dodaj wspomnienie