Nazwa obiektu: Garbarnia „Nowość”
Adres obiektu: ul. Garbarska 27
Czas powstania obiektu: 1894 r.
Najważniejsze przebudowy/ rozbudowy obiektu: 1921 r.
Projektant obiektu: Henryk Nowakowski – projekt rozbudowy z 1921 r.
Zleceniodawca obiektu: Jan Borkowski (1863-1914)
Opis obiektu: Zabudowania garbarni znajdują się w dzielnicy słynącej niegdyś z zakładów garbarskich. Są jednymi z ostatnich zachowanych w takim stanie tego typu zabudowań industrialnych w Radomiu. Tworzy je kompleks budynków składający się z czterokondygnacyjnego budynku głównego, kilku mniejszych obiektów (w tym jednego o charakterystycznych otworach okiennych przypominających uśmiechniętą twarz), komina, basenu przeciwpożarowego i budynku mieszkalnego, w którym zachowała się nad drzwiami ozdobna krata z inicjałami „J B” (Jan Borkowski). Obiekty cechują się charakterystyczną ceglaną architekturą przemysłową.
Historia obiektu: Garbarnia przy ul. Garbarskiej 27 powstała w 1894 r. jako zakład Jana Borkowskiego – jednego z dwóch braci, którzy na Zamłyniu u schyłku XIX w. rozpoczęli swą działalność w branży, wprowadzając z czasem do niej zupełnie nową jakość. Już w momencie powstania była jednym z największych zakładów garbarskich w mieście. Założyciel zakładu, jak głosi rodzinna tradycja, był człowiekiem o wyjątkowej hojności i wrażliwości. Przed I wojną światową sprowadził z Holandii ok. 300 rasowych krów i zaprowadził hodowlę, cielęta rozdając dla polepszenia jakości bydła okolicznym rolnikom. Do jego przedwczesnej śmierci wkrótce po wybuchu wojny w 1914 r. przyczyniła się konfiskata przez armię jego stada i wybicie go na pokarm dla żołnierzy. Pamięć o nim i jego zasługi uhonorował w latach 20. XX w. Prezydent Radomia Józef Grzecznarowski, nadając jednej z ulic Kaptura (gdzie Borkowski posiadał znaczne połacie ziemi) nazwę Jana Borkowskiego. Z nieznanych przyczyn po II wojnie światowej nazwa zmieniona została na „Borkowskich”, by ostatecznie przyjąć brzmienie niewiadomych „Józefa i Stanisława Borkowskich”. Zakład J. Borkowskiego składał się początkowo z czterokondygnacyjnego budynku z czerwonej cegły (na której odnaleźć można „pieczęć” cegielni z Firleja). Jeszcze przed śmiercią właściciela, w 1912 r. około 150 pracowników garbarni wydzierżawiło ją od niego, a już po śmierci wykupiło na licytacji. Tym sposobem 10 października 1919 r. zarejestrowana została w Sądzie Gospodarczym I-sza Spółka Garbarska „Nowość” (sp. z o.o.). Jej prezesem został Stanisław Kaczyna. Wkrótce nastąpił wielki rozwój i ekspansja firmy, która w 1921 r. rozbudowała swoje obiekty pod okiem inżyniera miejskiego Henryka Nowakowskiego (zachowany do dziś budynek kotłowni). W tymże 1921 r. Garbarnia „Nowość” uruchomiła swoją filię we Lwowie. W 1923 r. Zakłady Przemysłowe Pierwszej Spółki Garbarskiej „Nowość” zarejestrowane zostały w Sądzie jako spółka akcyjna. Była to wówczas największa garbarnia w mieście. Produkowano tu skóry podeszwowe, juchtowe, chromowe i ubraniowe. Firma posiadała Koncesyjny Dom Składowy Publiczny przy ul. Żeromskiego 102, z własną bocznicą kolejową. Przedsiębiorstwo pracowało bez szwanku przez całą okupację. Po II wojnie światowej zostało znacjonalizowane i 1 października 1947 r. w jego murach ulokowano Zakład Nr 1 Radomskich Zakładów Garbarskich. Obecnie w murach „Nowości” nie jest już prowadzona działalność garbarska. Dziedziniec obiektu stał się miejscem finałowych wydarzeń Anima Urbis 2015 – nocnej wędrówki śladami ducha miasta, która wówczas zawędrowała na Zamłynie.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012, s. 298-299.
M. Sławicki, Z dziejów garbarskiej rodziny Borkowskich, „Wczoraj i Dziś Radomia i Regionu” 2011, nr 1-4, s. 49-52.
Dodaj wspomnienie