Nazwa obiektu: Kamienny krzyż z placu farnego
Adres obiektu: ul. Rwańska 6
Czas powstania obiektu: 1831 r.
Najważniejsze przebudowy obiektu: 4. ćwierć XIX wieku (nadanie obecnego kształtu)
Projektant obiektu: nieznany
Zleceniodawca obiektu: mieszkańcy Radomia
Opis obiektu: Krzyż wybudowany jest z kamienia. Stoi przed frontem kościoła farnego pw. św. Jana Chrzciciela – na wprost wielkich drzwi. Posiada ośmioboczną podstawę, na której umieszczony jest szesnastoboczny cokół na planie krzyża greckiego. W czterech szerszych bokach znajdują się profilowane płyciny. Na cokole zwieńczonym gzymsem znajduje się trzyschodkowa nastawa, przechodząca w łaciński krucyfiks o profilowanych krawędziach. U stóp krzyża umieszczone są cztery konsole, a w czterech narożach ramion krzyża – dekoracje w kształcie zwiniętego arkusza blachy. Na płaszczyznach wieńczących ramiona krzyża znajdują się rozetki. Krzyż wykonany jest z piaskowca, w stylu eklektycznym. Ma wysokość 6 m.
Historia obiektu: Ksiądz Jan Wiśniewski w „Dekanacie radomskim” pisze: W 1831 r. w czasie rewolucyi i cholery, kosztem Bractwa Różańcowego, stanął przy kościele krzyż drewniany, na którem był umieszczony obrazek na blasze z Chr[ystusem] P[anem] i Pańskiem Przemienieniem, mal[owany] przez Hoppena. W innym miejscu dodaje: Przed wielkimi drzwiami stoi potężny, kamienny pomnik z krzyżem, bez napisów. Z kolei w części Monumenta Dioecesis Sandomiriensis ten zasłużony kapłan-regionalista przytacza „Opisanie Reparacyi kościoła farnego Radomskiego i miasta Radomia”, które znajdowało się w bani na wieży kościoła farnego, umieszczone tam podczas remontu w 1838 r. Można w nim przeczytać, że: Na cmentarzu wprost wielkich drzwi kościoła stoi krzyż z wyobrażeniem u góry śmierci Zbawiciela, a u dołu Przemienienia Pańskiego. Krzyż ten wystawiony został ze składek obywateli miasta i urzędników w r. 1831 w czasie grassującej cholery zwanej Cholera morbus, która w tym roku podobno po raz pierwszy nawiedziła Polskę, szerząc się po całej Europie, okropną ludziom zadawała klęskę. W cytowanym opisie jest mowa najprawdopodobniej o pierwotnym (być może drewnianym) krzyżu, na którego miejscu powstał później obiekt zachowany do dziś. Nie jest jednak wykluczone, że krzyż, który możemy dziś oglądać, powstał już w 1831 r. Wydaje się mało prawdopodobne, aby w celu wybudowania krzyża drewnianego – raczej skromnego i mało kosztownego – istniała potrzeba zbierania funduszów wśród mieszkańców i urzędników. Charakterystyka cech stylowych obiektu, dokonana podczas sporządzania karty ewidencyjnej krzyża w 1982 r., skłania jednak autora opracowania – R. Bochyńskiego – do zakwalifikowania obiektu jako wykonanego już po 1875 r. w stylu eklektycznym – w domyśle jako pamiątka misji świętych. Obecny krzyż powstał zatem: albo w obecnym kształcie już w 1831 r., albo wskutek przebudowy wcześniejszego murowanego, albo na miejscu obiektu drewnianego, o którym mowa w dokumencie z wieży farnej. W każdym razie niepodważalnym faktem jest, że krzyż stojący przed głównym wejściem do Fary podtrzymuje tradycję najstarszego w Radomiu obiektu związanego z pierwszą w dziejach miasta epidemią cholery, jaka nawiedziła gród nad Mleczną. Były to czasy Powstania Listopadowego, a zarazę do Polski i Radomia przywlekli carscy żołnierze, ściągnięci przez zaborcę z azjatyckich guberni cesarstwa do tłumienia zrywu niepodległościowego.
Krzyż wpisany jest do rejestru zabytków (Nr 133/B/96 pod datą 28.03.1996 r.). W 2007 r. poddany został kompleksowej konserwacji, podczas której usunięto wapienne przemalowania, oczyszczono i odsolono obiekt oraz uzupełniono uszczerbki w jego kamiennej substancji. W marcu 2020 r. rozpoczęto prace przy wymianie starej, nieestetycznej nawierzchni placu przed wejściem do Fary. Krzyż upamiętniający pierwszą epidemię cholery z 1831 r. w Radomiu zyska więc wkrótce zupełnie nową oprawę.
Literatura, źródła:
Bochyński R. K., Karta ewidencji zabytku ruchomego – Krzyż, kościół farny p.w. św. Jana Chrzciciela, na cmentarzu przykościelnym, Radom 1982, Archiwum Delegatury w Radomiu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.
Wiśniewski J., Dekanat radomski, Radom 1911, s. 219-220; tamże: Monumenta Dioecesis Sandomiriensis. Series Secunda, s. 113-114.
Gola T., Wystrój i wyposażenie kościoła pw. św. Jana Chrzciciela w Radomiu na przestrzeni wieków, w: Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura ludzie wydarzenia, pod red. D. Kupisza, Radom [2010], s. 162.
Grzybowska M., Zanim odzyskają dawny blask. Renowacja zabytkowych rzeźb przy kościele św. Jana w Radomiu, „AVE Gość Radomski”, 2007, Nr 31, s. VI.
Wdowski W., Dokumentacja konserwatorska krzyża misyjnego (XIX w.) z cmentarza kościoła parafialnego pw. św. Jana Chrzciciela w Radomiu, Radom 2007, Archiwum Delegatury w Radomiu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.
Wojciechowski R., Program prac konserwatorskich zabytkowych rzeźb: krzyż misyjny, figura Chrystusa, figura św. Jana Nepomucena, Kraków 2009, Archiwum Delegatury w Radomiu Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków.
Dodaj wspomnienie