Nazwa obiektu: Kościół Ewangelicko-Augsburski
Adres obiektu: ul. Mikołaja Reja 7
Czas powstania: 1784-85 r.
Ważniejsze przebudowy obiektu: 1834 r. – przebudowa na potrzeby wspólnoty ewangelickiej; 1893-1895 r. – przebudowa eklektyczna świątyni.
Projektant obiektu: nieznany, budowniczy miejski Załuski – przebudowa z końca XIX w.
Zleceniodawca obiektu: zakon benedyktynów, Parafia Ewangelicko-Augsburska
Opis obiektu: Budynek kościoła jest przykładem architektury eklektycznej z elementami neorenesansowymi i neogotyckimi. Bryła budynku składa się korpusu nawowego przykrytego dachem dwuspadowym z charakterystyczną wysoką, reprezentacyjną wieżą od północy, tworzącą fasadę kościoła, niższym prezbiterium od południa i bocznymi płytkimi ryzalitami. Dwukondygnacyjna wieża zwieńczona hełmem w formie ostrosłupa, oszkarpowana tworzy fasadę kościoła o bogatym wystroju architektonicznym. Wyższa kondygnacja zwieńczona jest z każdej strony półokrągłym frontonem wspartym na pilastrach. Centralnie umieszczone są otwory okienne w obramieniach architektonicznych, zamknięte półokrągło z kluczem. W pasie pomiędzy kondygnacjami znajduje się okulus z rozetką. W dolnej kondygnacji w niszy arkadowej mieści się portal wejściowy zamknięty łukiem odcinkowym. Powyżej usytuowane jest okno biforialne. Ten typ okien wykorzystano również w obrębie boniowanych elewacji bocznych, artykułowanych pilastrami. Ryzality zwieńczone są trójkątnymi szczytami. Wewnątrz występuje sklepienie kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe z lunetami na gurtach, wspartych na pilastrowanych filarach o rozbudowanych gzymsach. Z okresu ostatniej przebudowy (1893-95) pochodzi większość obecnego wyposażenia i wystroju kościoła, wpisanego do rejestru zabytków pod nr 32/B/83 z dnia 28.03.1983 r. Na dwukondygnacyjnej emporze z 1894 r., na wyższym poziomie znajdują się organy z 1877 r. aut. Gottfrieda Riemera z Brzegu Śląskiego. Są to jedne z najstarszych czynnych organów w regionie radomskim. W 1999 r. w kościele umieszczono rzeźbę – odlew Chrystusa z nagrobka Teodora Karscha – znanego XIX-wiecznego przemysłowca. Kościół został wpisany do rejestru zabytków pod nr 170/A/82 z dnia 03.05.1982 r.
Historia obiektu: Początki tej świątyni, związane są zakonem benedyktynów, którzy w latach 1784-85 wybudowali murowany kościół z cegły p.w. Wniebowzięcia NMP. Prezbiterium ulokowano od strony fosy i wbudowano je w jedną z baszt. Na początku XIX w. świątynię zamieniono na magazyn, później funkcjonował tutaj teatr. Projekt jego przebudowy w stylu klasycystycznym nie został zrealizowany. W 1827 r. Zgromadzenie Wyznań Ewangelicko-Augsburskich zakupiło ten budynek od Radomskiego Towarzystwa Dobroczynności i po zebraniu niezbędnych funduszy przystąpiono do jego pierwszej przebudowy w 1834 r. Wzniesiono wieżę w miejscu dawnego prezbiterium wraz z urządzeniem nowego wejścia, zmieniono lokalizację chóru i części ołtarzowej. Pierwszym proboszczem został Juliusz Krauze, który 6 grudnia 1843 r. zginął podczas prac remontowych kościoła. W 1860 r. nowym duszpasterzem został Otton Wüstehube, sprawujący swoje obowiązki przez 42 lata. W 1899 r. wybrano go zwierzchnikiem Diecezji Warszawskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego. W czasie jego administrowania parafią radomską świątynia została gruntownie wyremontowana. W 1877 r. dobudowano zakrystię wg projektu Budowniczego Gubernialnego Moszyńskiego. W latach 1893-95 przeprowadzono kompleksową przebudowę. Plan przebudowy przygotował Budowniczy Miasta Radomia Załuski. Powiększono nawę, podwyższono wieżę, zmienił się wygląd zewnętrzny i wewnętrzny kościoła. Podczas robót budowlanych w prezbiterium i zakrystii natrafiono na dawne pochówki. Odnalezione szczątki pochowano uroczyście pod ołtarzem kościoła. Ówczesny proboszcz ks. Henryk Tochterman, m.in. nauczyciel w polskim prywatnym gimnazjum tzw. gajlówce (dziś Liceum im. D. Czachowskiego) zapoczątkował na większą skalę działalność charytatywną w mieście. W roku 1907 dzięki realizacji testamentu Teodora Karscha zelektryfikowano kościół jako jeden z pierwszych w Radomiu. Przed I wojną światową Parafia Ewangelicko-Augsburska liczyła 12 tys. wiernych. Podczas I wojny światowej władze carskie wysiedliły ok. 90% mieszkańców wyznania ewangelickiego. Część z nich powróciła po zakończeniu wojny. Wybuch kolejnej położył kres rozwojowi Parafii. W dniu 21 września 1939 r. aresztowany został przez Gestapo ks. Edmund Friszke. Większość parafian wyjechała z Polski. Opisany kościół jest najstarszym istniejącym obiektem wielokulturowym w Radomiu.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012.
J. Kłaczkow, Historia Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Radomiu (1826-2009)
T. Gola, Wielokulturowe dziedzictwo Radomia, „Renowacje i Zabytki” 2014, nr 1.
Dodaj wspomnienie