Kościół św. Jana Chrzciciela

Nazwa obiektu: Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela

Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Fara, Kościół Farny

Adres obiektu: ul. Rwańska 6

Czas powstania: 1360-1370 r.

Najważniejsze przebudowy obiektu: 1908-1909 r.

Projektant obiektu: nieznany; Józef Pius Dziekoński – przebudowa z pocz. XX w.

Zleceniodawca obiektu: Kazimierz III Wielki – Król Polski

Opis obiektu: Obecny wygląd fary jest rezultatem przebudowy przeprowadzonej przez Józefa Piusa Dziekońskiego w latach 1908-1909. Z dawnej świątyni obecnie zachowane jest prezbiterium, północna ściana nawy z kaplicą różańcową i wieżą oraz kaplica Kochanowskich. Kościół wpisany jest do rejestru zabytków pod nr 105/A/81 z 06.04.1981 r. Jest budynkiem trzynawowym, bazylikowym, oszkarpowanym z reprezentacyjną elewacją zachodnią, zwieńczoną schodkowym szczytem z blendami. Główny portal kamienny o rozglifionych brzegach. Powyżej biegnie fryz z motywem czteroliścia. Wszystkie otwory okienne i drzwiowe oraz blendy są ostrołukowe. Wewnątrz na uwagę zasługuje sklepienie sieciowe w prezbiterium z pocz. XVI w. Zachował się też portal późnogotycki, z 1 ćw. XVI w. prowadzący do zakrystii,  ufundowany przez Mikołaja Szydłowieckiego, kasztelana radomskiego. Udekorowany jest charakterystycznym laskowaniem. Obok stoi późnogotycka chrzcielnica, która jest najstarszym zbytkiem w kościele. Późnorenesansową kaplicę Kochanowskich (ufundowaną przez Jana Kochanowskiego, chorążego kozienickiego) przykrywa spłaszczona kopuła z latarnią, ozdobiona dekoracją stiukową w tzw. typie lubelsko-kaliskim. Składa się ona z ozdobnych listew łączących medaliony wypełnione rozetami i tarczami z herbami rodziny fundatora: Korwin, Odrowąż. W narożach znajdują się pilastry z głowicami kompozytowymi dźwigającymi belkowanie. W kaplicy znajduje się późnorenesansowy ołtarz, bogato zdobiony (do 1838 r. znajdował się w prezbiterium). Monumentalny chór powstał podczas przebudowy na początku XX w. Kościół posiada sklepienie kryształowe. Od strony nawy głównej, przy balustradzie, widoczny jest kamienny wspornik pierwotnego sklepienia, informujący, gdzie kończył się średniowieczny kościół. Ściany świątyni pokrywają malowidła wykonane w latach 1971-73 przez prof. Wacława Taranczewskiego. Jest to oryginalne dzieło zintegrowane z wnętrzem, odznaczające się kompozycją seryjną ukazywanych scen i postaci oraz nadające mu walor patriotyczny. Kościół farny posiada bogate wyposażenie wpisane do rejestru zabytków (ponad 70 zabytków).

Historia obiektu: Kościół farny został wybudowany z cegły w latach 1360-70 z fundacji Kazimierza Wielkiego. Pierwotnie świątynia była orientowana, jednonawowa z węższym i niższym prezbiterium i czworoboczną zakrystią od północy. Z zewnątrz świątynia była oszkarpowana, przykryta dachami dwuspadowymi. W XV i XVI w. powstawały kaplice fundowane przez mieszczan, ziemian i duchownych: św. Krzyża (1416 r.), św. Anny (1495 r.), Baryczkowska (1500-1505), św. Marii Magdaleny zwana kaplicą Kochanowskich (1630-1635), Trójcy Świętej (1481 r.) i Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny (1540 r.). W poł. XV w. wzniesiono wieżę. Prezbiterium i nawa były sklepione. Święty Kazimierz Jagiellończyk w latach 1481-1483 rezydując na zamku radomskim traktował farę jako kaplicę zamkową. W 1495 r. Fryderyk Jagiellończyk otrzymał tutaj bullę nominującą go do godności kardynalskiej. W radomskiej farze modlili się również królowa Jadwiga Andegaweńska, król Władysław Jagiełło, król Władysław Warneńczyk, król Zygmunt I Stary, król Zygmunt II August, król Stefan Batory oraz król Zygmunt III Waza. W latach 1656-57 kościół został ograbiony przez wojska szwedzkie. Od 2 poł. XVIII w. stan świątyni wciąż się pogarszał. Kolejne remonty i naprawy przeprowadzane w XIX w. nie poprawiały znacząco sytuacji. Dopiero po objęciu probostwa przez ks. prałata Piotra Górskiego podjęte zostały działania mające na celu gruntowną restaurację świątyni. Projekt restauracji w stylistyce neogotyckiej wykonał Józef Pius Dziekoński. Prace przeprowadzono w latach 1908-1909. Kierował nimi Stefan Lamparski, miejski budowniczy Radomia. Nawa został powiększona i otrzymała sklepienie sieciowe, wzorowane na zachowanym w prezbiterium. Nawy boczne, podchórze i zakrystia otrzymały sklepienia kryształowe. Kościół przebudowano na trójnawową bazylikę. Kaplice boczne zamieniono na nawy. W stanie oryginalnym zachowano jedynie kaplicę Kochanowskich. Ściany gotyckie przemurowano, w części rozebrano oraz podwyższono dach. Elewacja zachodnia otrzymała nowy wygląd. W 1911 r. Tadeusz Rychter wykonał polichromię w prezbiterium w stylistyce secesyjnej. W kolejnych latach artysta Marian Kopiński realizował parce malarskie w nawie kościoła. W latach  1971-73 świątynia otrzymała nowe malowidła wg projektu prof. Wacława Taranczewskiego. W farze radomskiej został ochrzczony wybitny polski artysta malarz Jacek Malczewski, lekarz Tytus Chałubiński oraz mistyczna Wanda Malczewska. W dniu 21 sierpnia 1977 r. w kościele p.w. św. Jana Chrzciciela w Radomiu mszę odprawił kardynał Karol Wojtyła.

Literatura, źródła:

J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe Wydanie, Radom 2012.
Katalog zabytków zztuki w Polsce, T. III, z 10., pow. radomski, Warszawa 1961.
Kościół św. Jana Chrzciciela w Radomiu. Architektura-Ludzie-Wydarzenia, red. D. Kupisz, Radom 2010.
Urbanistyka i architektura Radomia, red. Wojciech Kalinowski, Lublin 1979.
M. Figiel, Najstarsze budowle. Historia, remonty, konserwacje, „Renowacje i zabytki” 2014, nr 1.