Nazwa obiektu: Kościół Świętej Trójcy
Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Kościół Benedyktynek
Adres obiektu: Plac Kazimierza Wielkiego
Czas powstania: 1616 r.
Ważniejsze przebudowy obiektu: 1678-1691 r. – odbudowa po potopie szwedzkim; 1864 r. – przebudowa fasady na modłę cerkiewną; 1924-1925 – odbudowa w stylu neobarokowym
Projektant obiektu: Tylman z Gameren – odbudowa z lat 1678-1691; Kazimierz Prokulski – odbudowa z lat 1924-25 po zamianie na cerkiew
Zleceniodawca obiektu: Barbara z Dulskich Tarłowa, starościna sochaczewska
Opis obiektu: Kościół jest murowany z cegły, tynkowany, założony na rzucie prostokąta, w typie bazylikowym, trzynawowy z szeroką nawą główną, z emporami nad wąskimi nawami bocznymi. Korpus nawowy jest trzyprzęsłowy, prezbiterium jednoprzęsłowe, zbliżone do kwadratu z przylegającą od wschodu zakrystią. Nawę główną i prezbiterium przykrywa dach dwuspadowy, nawy boczne dach pulpitowy. Fasada trzykondygnacyjna rozczłonkowana pilastrami toskańskimi. Szczyt fasady ujęty wolutami, zwieńczonymi wazonami, zakończony przerywanym gzymsem. Portal główny jest kolumnowy z trójkątnym naczółkiem. Elewacje boczne artykułowane pilastrami, z prostokątnymi oknami w dolnej kondygnacji, natomiast okna wyższych kondygnacji zamknięte są łukami odcinkowymi. W nawie głównej występuje sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach, a w prezbiterium, nawach bocznych i emporach kolebkowo-krzyżowe. Nawa główna otwiera się do naw bocznych arkadami filarowymi o łukach koszowych. Ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane są pilastrami jońskimi wspierającymi pełne belkowanie, obiegające całe wnętrze kościoła. W ścianach bocznych płytkie wnęki arkadowe ujęte w profilowanych archiwoltach. W przęśle południowymi empora organowa ograniczona jest prostą balustradą z płycinami. W kościele znajduje się zabytkowe wyposażenie, wpisane do rejestru zabytków pod nr 39/B/84 z dnia 05.11.1984 r.; 57/B/92 z dnia 10.02.1992 r. oraz B-320 z dnia 04.11.2011 r. (organy). Znaczne wartości artystyczne i historyczne posiada XVIII-wieczny obraz przedstawiający Św. Trójcę w ołtarzu głównym. Budynek świątyni został wpisany do rejestru zabytków pod nr 223/A/83 z dnia 27.08.1983 r.
Historia obiektu: Zespół kościoła i klasztoru został ufundowany w 1616 r. przez Barbarę z Dulskich Tarłową dla zakonu benedyktynek. Budynki zostały wzniesione w latach 1619–1627 staraniem jej syna Jana Karola Tarły, kasztelana wiślickiego, starosty zwoleńskiego. Odbudowany po zniszczeniach w czasie potopu szwedzkiego w latach 1678-1691 w „typie jezuickim” z udziałem pracowni architekta Tylmana z Gameren. Fundatorem budowy był Jerzy Dominik Lubomirski, podstoli koronny. W 1 poł. XIX w. kościół został przejęty przez władze zaborcze, przez co stracił swój sakralny charakter. Część klasztoru zamieniono na lazaret, a od 1817 r. aż do 1998 r. mieściło się w nim więzienie. W 1836 r. kościół oraz cześć pomieszczeń klasztornych przejęła parafia prawosławna. Świątynię zaadaptowano na potrzeby liturgii prawosławnej. Przebudowę przeprowadzono wg projektu Stefana Balińskiego, asesora budowlanego sandomierskiego w Radomiu. W 1840 r. został budowniczym gubernialnym w Warszawie, a w latach 1845-1850 wykładał architekturę i perspektywę w Szkole Sztuk Pięknych. W 1864 r. ponownie przebudowano budynek kościoła. Zmianie uległ wygląd fasady wskutek dodania nadbudowy z kopułą i zwieńczenia drugiej kondygnacji trójkątnym szczytem, wspartym na pilastrach. Cała elewacja została pokryta boniowaniem. W 1885 r. cerkiew radomska została podniesiona do godności soboru. Ze względu na bardzo zły stan techniczny, dwa lata później, została wyłączona z użytkowania. W kolejnych latach obiekt pełnił funkcję magazynu. W 1917 r. powrócił w ręce katolików. Staraniem ks. Piotra Górskiego, proboszcza fary radomskiej i Komitetu Odbudowy Kościoła, w latach 1924-25 przeprowadzono restaurację, w trakcie której przywrócono fasadę w stylistyce barokowej, dwukondygnacyjną z reprezentacyjnym szczytem i portalem głównym. Elewacje rozczłonkowano pilastrami. Wewnątrz zachowano empory naw bocznych. Projekt renowacji sporządził radomski architekt Kazimierz Prokulski. Od 1945 r. świątynia należy do księży jezuitów. W 1976 r. ks. Roman Kotlarz, proboszcz z pobliskiego Pelagowa, ze schodów świątyni błogosławił protestujących robotników. W 2009 r. przeprowadzono generalny remont elewacji kościoła.
Artystyczne konteksty obiektu: We wrześniu 2018 r. na placu przed kościołem Świętej Trójcy kręcone były kluczowe sceny do filmu „Klecha” w reżyserii Jacka Gwizdały, opowiadającego losy ks. Romana Kotlarza.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2009, s. 126.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom III, województwo kieleckie, zeszyt 10 powiat radomski, Warszawa 1961.
Dodaj wspomnienie