Radomska Fabryka Farb i Lakierów

1. Nazwa obiektu: Radomska Fabryka Farb i Lakierów

1a. Inne, zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Przetwórnia Olejów Roślinnych, „PORSA”, „RAFIL”

2. Adres obiektu: ul. Czarna 29

3. Czas powstania obiektu: 1917 r.

3a. Najważniejsze przebudowy/rozbudowy obiektu: 1920-1921 – wzniesienie pierwotnego kompleksu zabudowy przemysłowej; 1951-1955 – rozbudowa i modernizacja zakładu

4. Projektant obiektu: Henryk Nowakowski

5. Zleceniodawca obiektu: Pierwsza Krajowa Chemiczna Przetwórnia Drzewa – Józef Adler, Maurycy Tencler, Zygmunt Klonowski i S-ka

6. Opis obiektu: Kompleks fabryczny znajduje się pomiędzy ulicami Czarną i Chemiczną na Młodzianowie. Zajmuje plac o kształcie zbliżonym do trójkąta prostokątnego, którego boki mają długość 400 x 250 x 450 m. Na teren zakładu prowadzi bocznica kolejowa od pobliskich torów, biegnących wzdłuż ul. Czarnej. Zabudowania fabryki otwiera frontowy budynek biurowy, mieszczący także sklep firmowy. Jest to niewielki dwupiętrowy obiekt z wykuszem we froncie. Kompleks przedsiębiorstwa tworzy ponadto szereg budynków produkcyjnych i hal magazynowych, wzniesionych w większości jako proste obiekty o kubicznych kształtach, bez ozdób architektonicznych.

7. Historia obiektu: W listopadzie 1917 r przy ul. Czarnej 29 na Młodzianowie swoją działalność rozpoczął zakład ekstrakcji karpiny i wyrobu pokostów. Już po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, 25 lutego 1920 r., firma została zarejestrowana przez sąd jako „Pierwsza Krajowa Chemiczna Przetwórnia Drzewa – Józef Adler, Maurycy Tencler, Zygmunt Klonowski i S-ka”. O dalekosiężnych planach twórców przedsiębiorstwa świadczył kompleks zabudowań przemysłowych zakładu, wzniesiony w latach 1920-1921 według projektu technika miejskiego Henryka Nowakowskiego. Budynki tworzące zespół industrialny otrzymały ciekawą, neogotycką architekturę i wyraźnie wyróżniały się na tle innych radomskich zakładów przemysłowych. W skład zabudowań weszły m.in.: wieża ciśnień, kotłownia z wysokim kominem, dwie smolarnie, terpentyniarnia, kilka pawilonów produkcyjnych i magazynów, laboratorium oraz dom mieszkalny. Firmę w 1923 r. przekształcono w spółkę akcyjną o nazwie „Przetwórnia Olejów Roślinnych SA” (POR-SA) i po upływie kilku lat (1926) zlikwidowano w niej ekstrakcję karpiny i wyrób pokostów. W zamian skupiono się na produkcji farb olejnych i lakierów. W tym czasie fabryka tak reklamowała swoje produkty: „Emalia lakierowa PORSA-FLEX potania ułatwia wykonywanie wszelkich prac malarskich szczególnie odświeżanie rowerów, samochodów, mebli, galanterii, drzwi i okien. Daje się polerować”. Pod szyldem „PORSA” zakład zasłynął wytwarzaniem wysokiej jakości produktów, używanych np. od 1935 r. przez Polskie Zakłady Lotnicze do malowania samolotów bojowych takich jak: PZL P.11c, PZL.23 Karaś, a także starszych maszyn przechodzących generalne remonty. Dynamiczny rozwój firmy przerwała II wojna światowa. W sierpniu 1942 r. Niemcy usunęli polski zarząd spółki i zmienili nazwę na Lackfabrik „Porsa” Aktiengesellschaft in Radom. W połowie 1944 r. okupanci przeprowadzili ewakuację wszelkich urządzeń, ruchomości, surowców, półwyrobów i wyrobów gotowych oraz wyposażenia laboratorium. Cały majątek fabryki wywieźli pociągami na Śląsk i dalej do Niemiec (90% parku maszynowego i surowców znalazło się w Hamburgu). Po wojnie zdołano ocalić i rewindykować tylko niewielką ich część, co pozwoliło w maju 1945 r. wznowić produkcję, lecz tylko w minimalnym zakresie. W 1947 r. fabryka została upaństwowiona. Decyzją władz nadzór nad zakładem przejął Centralny Zarząd Przemysłu Chemicznego w Gliwicach. 28 września 1951 r. przedsiębiorstwo otrzymało oficjalną nazwę „Zjednoczone Zakłady Przemysłu Farb i Lakierów. Wytwórnia Nr 2”, a wkrótce potem funkcjonującą do dziś nazwę Radomska Fabryka Farb i Lakierów (RAFIL). W tym czasie, w latach 1951-1955, dokonano rozbudowy i modernizacji zakładu, czego efektem była niemal całkowita zatrata oryginalnego, neogotyckiego wyglądu zabudowań. W trakcie robót wyburzono np. charakterystyczną wieżę ciśnień. W dalszych dziejach firmy był krótki epizod (1976-1981) wcielenia jej do Zakładów Tworzyw i Farb „Pronit” w Pionkach. W okresie PRL fabryka prowadziła szeroko zakrojone prace nad lakierami nitrocelulozowymi dla przemysłu samochodowego, głównie w zakresie produktów do konserwacji podwozia, dzięki czemu w latach 1970-2000 RAFIL był głównym dostawcą farb do antykorozyjnego zabezpieczania nadwozi samochodowych dla warszawskiej Fabryki Samochodów Osobowych FSO. Od 1 czerwca 1995 r. przedsiębiorstwo funkcjonuje ponownie jako spółka akcyjna. Wieloletnim Prezesem Zarządu spółki był Ireneusz Kielski (1935-2017). Obecnie przedsiębiorstwo oprócz wytwarzania klasycznych farb i lakierów jest wiodącym w kraju producentem wysoce specjalistycznych systemów antykorozyjnych dla budownictwa i przemysłu chemicznego, hutniczego, spożywczego, maszynowego, energetycznego, motoryzacyjnego, kolejowego, górniczego i petrochemicznego. W 2018 r. głównym udziałowcem radomskiej firmy została Fabryka Farb i Lakierów „Śnieżka”, która podjęła decyzję o budowaniu pod nazwą „RAFIL” marki premium dla specjalistycznych produktów do ochrony i dekoracji metalu. W 2020 r. opracowane zostało nowe logo firmy wraz z całym systemem identyfikacji wizualnej

7a. Artystyczne konteksty obiektu: W 2018 r. puszka farby produkcji Radomskiej Fabryki Farb i Lakierów „Radowil gr-tix” znalazła się w grupie rzeźb-symboli radomskiego przemysłu. Została wyeksponowana w Parku Kościuszki, na murku obok altany. Z kolei widok kompleksu przemysłowego poprzednika „Rafilu” – Przetwórni Olejów Roślinnych S.A. znalazł się na pamiątkowej kartce towarzyszącej spacerowi zorganizowanemu 19 lutego 2019 r. przez Stowarzyszenie Droga Mleczna w ramach akcji „Spacer po Radomiu: Poznajemy radomskie dzielnice – Młodzianów”.

8. Literatura, źródła:

(jp), Farby na lata, „Echo Dnia” 2002, nr 287, s. 7.

Kielski I., „Rafil” dobrze sprywatyzowany. Rozmowa z…, prezesem zarządu Radomskiej Fabryki Farb i Lakierów „Rafil” S.A. [rozm. Janusz Petz], „Echo Dnia” 2000, nr 272, s. 14.

Petz J., Pod skrzydłami Śnieżki zaczęło się odchudzanie Rafilu, „Echo Dnia Radomskie” 2018, nr 105, s. 1.

Petz J., Pożegnanie prezesa Ireneusza Kielskiego, „Echo Dnia Radomskie” 2017, nr 178, s. 5.

Petz J., Znana radomska firma Rafil ma już wiodącego współwłaściciela, „Echo Dnia Radomskie” 2018, nr 46, s. 6.

Radomska Fabryka Farb i Lakierów, w: J. Sekulski, Encyklopedia Radomia. Nowe wydanie, Radom 2012, s. 259.

Radomska Fabryka Farb i Lakierów RAFIL, w: Radom. Fotografie Wojciecha Stana, Radom 2003, s. 142-143.

Radomska Fabryka Farb i Lakierów RAFIL, w: Radom. Fotografie Wojciecha Stana, Radom 2007, s. 156-157.

Rafil S.A. Wyróżnienie w III edycji programu „Mazowiecka Nagroda Jakości”, fachowość, doświadczenie i solidarność, „Biuletyn Informacyjny Izby Przemysłowo-Handlowej Ziemi Radomskiej” 2000, nr 8, s. 18-19.

www.rafil.pl