Nazwa obiektu: Zakłady Metalowe „Łucznik”
Inne zwyczajowe/potoczne nazwy obiektu: Fabryka Broni, Walter
Adres obiektu: ul. 1905 r. 1-9
Czas powstania: 1923-27 r.
Projektant obiektu: arch. Adolf Buraczewski
Zleceniodawca obiektu: Centralny Zarząd Wytwórni Wojskowych
Opis obiektu: Główny budynek fabryczny został wzniesiony w duchu funkcjonalizmu i modernizmu. Jest to obiekt dwuskrzydłowy z dwoma dziedzińcami wewnętrznymi, trzykondygnacyjny o elewacjach artykułowanych rzędami okien i lizenami, nakryty dachem płaskim. Posiada wzmocnioną konstrukcję na wypadek działań wojennych. Środkowa część skrzydła wschodniego zaznaczona jest niewielkim szczytem schodkowym, na którym umieszczona jest data „MCMXXV”.
Historia obiektu: Decyzję o budowie Fabryki Broni w Radomiu podjął w 1922 r. Centralny Zarząd Wytwórni Wojskowych. Powstała ona w latach 1923-1927 r. na terenie folwarku „Mariackie” przy linii kolejowej Radom-Kielce i bocznicy huty „Lustrzana”. Na potrzeby budowy fabryki przeznaczono ponad 19 ha gruntów. Kierownkiem budowy i pierwszym dyrektorem zakładu został inż. Andrzej Dowkontt, pochodzący z Petersburga technolog, posiadający duże doświadczenie w organizacji zakładów przemysłowych na terenie imperium rosyjskiego. odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Jego zastępcą został ppłk Jan Siczek. Autorem planu zabudowy fabrycznej oraz koncepcji architektonicznej budynków osiedla przyzakładowego został arch. Adolf Buraczewski, absolwent Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu, który studiował także we Francji i Włoszech. W latach 1922-29 był pracownikiem naukowym w Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Do budowy zakładu przystąpiono w 1923 r. Wykonawcą większości obiektów było Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych i Budowlanych „W. Pankowski, P. Próchnicki i S-ka” z Warszawy. W 1927 r. udało się zakończyć najważniejsze prace. Działała kotłownia, polerownia, budynek obróbki łoża, strzelnica, studnia artezyjska i wieża ciśnień. Główny budynek fabryki powstał w 1925 r. i zbudowany został przez Polskie Towarzystwo Budowlane. Równolegle realizowane było osiedle mieszkaniowe dla pracowników fabryki. Od 1927 r. zakład pod nazwą „Fabryki Broni w Radomiu” podlegała Zarządowi Państwowych Wytwórni Uzbrojenia. Dyrektorem został inż. Kazimierz Ołdakowski (1878-1940) – technolog (studiował w instytucie Technologii w Petersburgu oraz na Uniwersytecie w Karlsruhe). W latach 20. XX w. pracował w Ministerstwie Przemysłu i Handlu oraz w Centralnym Zarządzie Wytwórni Wojskowych. W tym samym roku zakłady produkowały już kompletną broń kbk „Mauser”. W sumie do 1939 r. gotowych było ok. 470 tys. sztuk karabinów i karabinków „Mauser” oraz ponad 30 tys. sztuk pistoletów „Vis”, którego seryjną produkcję uruchomiono w 1935 r. W wyniku kryzysu gospodarczego od 1929 r. ruszyła również produkcja cywilna – rowery „Łucznik”, które odniosły duży sukces rynkowy w Polsce i na świecie (w tym Chiny, Syria, Chile, Brazylia). W 1930 r. radomski rower otrzymał złoty medal i nagrodę „Grand Prix” na III Międzynarodowej Wystawie w Brukseli. W czasie wojny fabryka dostała się pod zarząd komisaryczny koncernu Steyer-Daimler-Puch A.G. i produkowała karabiny dla armii niemieckiej. 14 października 1942 r. hitlerowcy rozstrzelali na terenie zakładu 15 pracowników Fabryki Broni. W następnych egzekucjach stracono kolejnych 10 osób zatrudnionych w fabryce. Zbrodnie były skutkiem m.in. wynoszenia z fabryki produkowanej tam broni, którą wykorzystywano dla celów konspiracyjnych. Po wojnie zakłady radomskie po odzyskaniu części maszyn nadal produkowały broń. Jednocześnie uruchomiono produkcję cywilną (głównie maszyny do szycia i pisania „Łucznik”, ale produkowano również części rowerowe, narzędzia samochodowe, części agd). Do 1990 r. wyprodukowano ogółem 9 milionów maszyn do szycia. Od 1969 r. zaczęto specjalizować się w produkcji maszyn do pisania. W latach 70. XX w. zakłady rozbudowały się o nowe budynki, powstały tez filie na Gołębowie w Radomiu i w Zwoleniu. W tym okresie zatrudnionych było 11 tys. pracowników. Po 1945 r. nazwę zakładów zmieniano wielokrotnie, ale w świadomości mieszkańców Radomia utrwaliła się nazwa Zakłady Metalowe „Łucznik”. Tradycje przedsiębiorstwa kontynuuje nowa spółka „Fabryka Broni „Łucznik”, która w 2014 r. otrzymała nową siedzibę w Wólce Klwateckiej, na północnych obrzeżach miasta.
Literatura, źródła:
J. Sekulski, Encyklopedia Radomia, Radom 2012.
R. Metzger, Radom między wojnami. Opowieść o życiu miasta 1918-1939, Łódź-Radom 2012.
B. Białczak, Radomska Fabryka Broni, „Wczoraj i dziś Radomia” 2003, nr 2.
Dodaj wspomnienie